کمبود پرستار در 5 استان بحراني شد

همچنين به گفته دست‌اندرکاران سلامت کشور، افزايش سن پرستاران از يک سو و مهاجرت نيروهاي باتجربه و همچنين جوان‌ترها از سوي ديگر، زنگ خطري براي آينده نظام پرستاري کشور است. اين در شرايطي است که فشار کاري بالا و شيفت‌هاي فشرده در سايه کمبود نيرو و همچنين ميزان پرداخت‌ها موجب فرسودگي شغلي و کاهش انگيزه در ميان پرستاران شده است. بر همين اساس عبادي - معاون پرستاري وزارت بهداشت نيز بر لزوم بازنگري در نظام پرداخت و عدالت مزدي تاکيد دارد و مي‌گويد که در برخي مواردکارانه و مزاياي پرداختي به پرستاران با حجم و سختي کار آنان تناسب ندارد و اين مسأله بايد به‌طور جدي اصلاح شود.

عبادي همچنين افزايش بودجه پرستاري، استخدام سالانه نيروهاي جديد، بهبود شرايط کاري و ارتقاي منزلت اجتماعي پرستاران و همچنين مباحثي نظير معافيت مالياتي، نگهداشت، بورسيه پرستاران و اسکان آن‌ها در سال پيش رو را خواستار شده و تاکيد مي‌کند که بدون تقويت جايگاه پرستاران، دستيابي به نظام سلامت کارآمد و پايدار ممکن نخواهد بود. همزمان با روز پرستار، چالش‌ها، فرصت‌ها و درخواست‌هاي جامعه پرستاري را با عباس عبادي - معاون پرستاري به گفت‌وگو نشستيم که در پي مي‌خوانيد:

تعداد پرستاران شاغل در مراکز درماني کشور

عباس عبادي به مناسبت هفته پرستار در گفت‌وگويي تفصيلي، درباره پرستاران شاغل در نظام سلامت کشور اظهار کرد: جامعه آماري تمام پرستاران شاغل در مراکز درماني کشور را در يک سامانه و داشبورد مديريتي با جزئيات در اختيار داريم. آمار و ارقام شاغلان گروه پرستاري که شامل اتاق عمل، هوشبري، کمک‌پرستار و پرستاران مي‌شود، بيانگر اين است که بيش 215هزار نفر در مراکز دولتي و خصوصي خدمت ارائه مي‌دهند. همچنين گروهي از پرستاران نيز در حوزه خدمات پرستاري در منزل فعاليت مي‌کنند و تعداد مراکز پرستاري در منزل نيز بيش از 1600 مورد است.

او با بيان اينکه سازمان نظام پرستاري 290هزار عضو دارد، افزود: به طور قطع، تعدادي از اعضاي سازمان نظام پرستاري بازنشسته شده‌اند و به همين دليل مشمول آمار معاونت پرستاري وزارت بهداشت نمي‌شوند. پرستاران، حدود 145هزار نفر از جامعه 215هزار نفري گروه پرستاري شاغل در مراکز درماني کشور را تشکيل مي‌دهند. سهم گروه اتاق عمل و هوشبري از گروه پرستاري کشور به ترتيب 22هزار و 16تا 17هزار نفر است. کمک‌پرستاران و بهياران نيز ساير اين گروه شغلي را تشکيل مي‌دهند.

نسبت پرستار به تخت در ايران و کشورهاي جهان

معاون پرستاري وزارت بهداشت درباره نسبت پرستار به تخت در مراکز درماني کشور گفت: نسبت پرستار به تخت در شرايط خوبي قرار ندارد. در حال حاضر، آمار وارقام بيانگر اين است که نسبت پرستار به تخت بيمارستاني در کشور حدود 0.9 تا 0.95 و اين نسبت براي گروه پرستاري نيز 1.2 است؛ اين درحاليست که استاندارد وزارت بهداشت 1.8 است. نسبت پرستار به تخت بيمارستاني در تمام کشورهاي جهان يکسان نيست؛ به طور مثال، انگلستان اين نسبت را 4 و ژاپن نيز اين عدد را بسيار بالا درنظر گرفته‌اند.

شيفت‌هاي فشرده و فرسودگي شغلي جدي پرستاران

عبادي با بيان اينکه نسبت پرستار به تخت‌هاي بيمارستاني کشور در مقايسه با ميانگين جهاني پايين‌تر است، افزود: چنين شرايطي سبب شده که پرستاران شاغل بيش از توان و وظيفه‌اي که برعهده دارند، خدمات ارائه دهند. ارائه خدمات بيش از توان و وظيفه سبب فرسودگي شغلي زودتر مي‌شود. هنگامي که پرستاران 2 تا 3 برابر وظيفه محوله خدمات ارائه دهند، به احتمال فراوان، بخشي از خدمات مورد غفلت قرار مي‌گيرد و مردم در چنين شرايطي متضرر مي‌شوند و نمي‌توانند خدمات باکيفيت دريافت کنند.

اينطور نبايد تصور کرد که مردم فقط به دليل مورد غفلت قرارگرفتن خدمات آسيب مي‌بينند، بلکه به واسطه فرسودگي شغلي پرستاران نيز آسيب مي‌بينند. پرستاران به دليل فشار کاري و فرسودگي، به ترک شغل و مهاجرت روي مي‌آورند؛ به دليل اينکه هزينه تربيت نيروي انساني از محل بودجه عمومي و ماليات مردم تامين شده، بازهم مردم متضرر مي‌شوند.

ضعف در جذب و نگهداشت نيروي انساني

او درباره نيروي پرستاري مورد نياز سيستم بهداشتي و درماني کشور اظهار کرد: هنگامي که از نسبت پرستار به تخت بيمارستاني سخن به ميان مي‌آيد موضوع کمبود پرستار نمايان مي‌شود. من بر اين باور هستم که وزارت بهداشت در حوزه «آموزش» نسبت به «جذب و نگهداشت» عملکرد بهتري دارد. آخرين آزمون استخدامي وزارت بهداشت در 27 شهريور ماه سال جاري برگزار شد و تعداد متقاضيان کل کشور حدود 2.5 برابر ظرفيت آزمون استخدامي بود. اما شرايط برخي شهرها مانند تهران شرايط متفاوتي بود، به نحوي که تعداد متقاضي کمتري از سهميه تخصيص يافته داشتند.

وفور نيروي تربيت‌شده پرستار در کشور/

وضعيت بحراني پرستار در برخي استان‌ها

وي با بيان اينکه پرستار تربيت‌شده به ميزان کافي در اختيار داريم، تصريح کرد: اگرچه تعداد پرستار دانش‌آموخته در کشور مطلوب است اما از نظر پراکندگي جغرافيايي شرايط مطلوبي نداريم. به عنوان مثال سيستم بهداشتي و درماني کشور با انباشت نيرو در غرب کشور مواجه است؛ در حالي که استان‌هاي بوشهر، هرمزگان، تهران و خوزستان و سيستان و بلوچستان به شدت کمبود نيرو دارند. نسبت پرستار به تخت در برخي استان‌هاي کشور از ميانگين کشوري پايين‌تر است؛ به طور مثال، نسبت پرستار به تخت‌هاي بيمارستاني استان خوزستان 0.6، برخي مناطق استان سيستان‌وبلوچستان 0.5 و استان بوشهر نيز 0.7 است.

نظام پرداخت و ترک خدمت پرستاري!

عبادي ادامه داد: اگر قانون‌گذار يا نهادهاي خارج از وزارت بهداشت در نظر دارند به وزارت بهداشت کمک‌کنند، مي‌بايست براي افزايش ظرفيت رشته پرستاري فشار وارد نکنند؛ بلکه مي‌بايست در ارتباط با جذب و موضوع مهم‌تر از جذب يعني نگهداشت نيروي انساني فشار وارد کنند. گاهي‌اوقات، موفق به جذب حداقلي نيرو مي‌شويم اما به دليل اينکه نظام پرداخت کشور يک نظام متعادل نيست، برخي همکاران پرستاران يک تا دو سال پس از جذب، ترک خدمت مي‌کنند. معيشت، نقش مهمي در زمينه نگهداشت پرستاران مهمي دارد. همچنين زنان، بخش بزرگي از گروه پرستاري را تشکيل مي‌دهند؛ اين احتمال وجود دارد که به واسطه ازدواج و فرزندآوري نتوانند ميان نقش خود در خانواده و شغلي که دارند، توازن ايجاد کنند و به همين دليل نسبت به ترک خدمت اقدام مي‌کنند.

بورسيه پرستاري، راهکاري براي رفع کمبود پرستار

عبادي در پاسخ به پرسش «وزارت بهداشت براي توزيع عادلانه نيروي پرستاري در کشور و تحقق عدالت در سلامت چه برنامه‌هايي دارد؟» تصريح کرد: وزارت بهداشت به منظور ايجاد تعادل نيروي پرستاري در استان‌هاي کم‌برخوردار و تهران به جذب دانشجوي پرستاري بورسيه از سال گذشته اقدام کرده‌ايم. به طور مثال، دانشگاه فرهنگيان و بخشي از نيروهاي مسلح نسبت به بورسيه کردن دانشجويان خود از بدو شروع تحصيلات عاليه اقدام مي‌کنند و دانشجويان نيز متعهد مي‌شوند که به محل خدمت مشخص شده، مراجعه کنند. بورسيه دانشجويان مي‌تواند يک الگو براي جبران کمبود نيروي پرستار در يک منطقه خاص باشد.

ضرورت بازنگري بورسيه دانشجويان پرستاري

وي با بيان اينکه آيين‌نامه جذب دانشجوي بورسيه در اسفند 1402 نوشته شده، توضيح داد: مشکلات و مسائل در زمينه جذب دانشجوي بورسيه وجود دارد که در زمان تنظيم و نگارش آيين‌نامه پيش‌بيني نشده بود. رئيس‌جمهور در ارتباط با تشکيل يک کارگروه دستور داد و موضوع بورسيه دانشجويان پرستاري در اين کارگروه مطرح شد. نامه‌اي خطاب به رئيس‌جمهور خواهيم نوشت و اميدوارم که اين موضع به شکل ويژه در کانون توجه قرار گيرد تا مشکل کشور و دانشگاه‌هاي علوم‌پزشکي در راستاي نيروي پرستاري برطرف شود.

فشار کاري؛ چالش اختصاصي حرفه پرستاري/ کم‌فروشي به دليل فشار کاري

عبادي درباره مشکل اصلي پرستاران توضيح داد: مسائلي که در ارتباط با پرستاران مطرح مي‌شود، مختص آن‌ها نيست بلکه به واسطه مطرح شدن آن در رسانه‌ها اينطور به نظر مي‌رسد که مشکل اختصاصي پرستاران است. پرستاران، فشار شغلي بسيار زيادي را متحمل مي‌شوند و براي خروج از اين فشار کاري به ترک خدمت يا کم‌فروشي روي مي‌آورند که البته ميزان کم‌فروشي نسبت به ترک خدمت بيشتر است.

 او درباره پيامدهاي ترک موقعيت شغلي اظهار کرد: هنگامي که پرستاران نسبت به ترک موقعيت شغلي خود اقدام مي‌کنند، مردم و اقتصاد سلامت متضرر مي‌شوند. اگر يک بيمار به دليل ابتلا به يک بيماري مي‌بايست دو روز در بيمارستان بستري شود، مدت‌زمان بستري به دليل کاهش کيفيت خدمات افزايش مي‌يابد. افزايش مدت‌زمان بستري در بيمارستان نه تنها هزينه بيشتري به وزارت بهداشت و مراکز درماني تحميل مي‌کند، بلکه سبب افزايش پرداخت از جيب مردم مي‌شود. اگر هزينه‌هايي از اين دست را در زمينه نگهداشت نيروي پرستاري به‌کار گيريم، بسياري از مسائل و مشکلات حل مي‌شود.

وضعيت پرداختي‌هاي پرستاران در ايران و ساير کشورها

معاون پرستاري وزارت بهداشت با بيان اينکه به صورت متمرکز براي تمام مسائل تصميم‌سازي مي‌شود، تصريح کرد: واژه «نظام هماهنگ پرداخت» به بهانه عدالت در نظام پرداخت کشور مطرح شد و چنين مساله‌اي سبب شده که برخي مشاغل کمتر ديده‌شوند. سختي کار پرستاران فقط مختص پرستاران ايراني نيست و در تمام کشورهاي جهان وجود دارد.

اگرچه کشورهايي مانند انگلستان و ژاپن از منظر نيروي انساني نسبت به کشور ما شرايط بسيار بهتري دارند اما بازهم پرستاري در اين کشورها جزو مشاغل سخت و زيان‌آور به حساب مي‌آيد و تفاوت پرداخت‌هاي پرستاران با رده‌هاي بالاتر به 2 برابر نمي‌رسد و متاسفانه، بالانس و تعادل در نظام پرداخت کشور ما وجود ندارد. اگر نگران مردم، نظام سلامت و اقتصاد سلامت هستيم، مي‌بايست به حوزه پرستاري توجه کنيم.

لزوم ايجاد تعادل ميان سختي کار و دريافتي پرستاران

وي با بيان اينکه توجه مي‌بايست به شکل «عاطفي معنوي» و «مالي» باشد، خاطرنشان کرد: توجه عاطفي و معنوي به پرستاران خوب است؛ به نحوي که توجه بزرگان ديني، مقام معظم رهبري و رئيس‌جمهور در مراسم بزرگداشت مقام پرستار کم‌نظير است و شايد بتوان گفت کمتر در مورد حرفه‌هاي ديگر اين چنين با محبت و ملاطفت صحبت شده باشد.

حضرت رسول فرموده‌اند که مراقبت از يک بيمار معادل 70 سال عبادت است که نشان از نگاه آسماني به اين شغل دارد. اگر خواهان نگاه زميني به شغل پرستاري هستيم، مي‌بايست ميان سختي کار و دريافتي پرستاران، تعادل ايجاد کنيم. اغلب گلايه‌هاي پرستاران به دليل‌عدم تعادل و توازن ميان سختي کاري و دريافتي‌ها است. اگر ميان سختي کار و دريافتي پرستاران تعادل ايجاد نشود، ممکن است پرستاران راه و مسير خود را تغيير داده و در مسير ترک خدمت يا مهاجرت قرار مي‌گيرند.

وضعيت بخش‌هاي بيمارستاني کشور در حوزه پرستار

عبادي در پاسخ به پرسش «کمبود پرستار در کدام بخش‌ها حادتر است؟» گفت: بررسي‌ها بيانگر اين است که در بخش‌هاي مراقبت ويژه «ICU» به استاندارد مدنظر نسبت پرستار به تخت تقريبا نزديک‌تر هستيم. استاندارد جهاني نسبت پرستار به تخت در بخش مراقبت‌هاي ويژه يک به يک يا يک به دو است و در کشور نيز يک به دو و در نهايت يک به سه است.

همچنين استاندارد جهاني نسبت پرستار به تخت در بخش‌هاي جراحي يک به چهار تا يک به شش است اما اين ميزان در کشور ما يک به هشت تا يک به 12 است. براساس اين آمار و ارقام مي‌توان گفت که تمام بخش‌هاي بيمارستاني کشور به جز بخش مراقبت‌هاي ويژه از نظر نيروي پرستاري در شرايط نامناسبي قرار دارند. اگر تصميم بر جذب و تربيت نيرو است، مي‌بايست به اين نکته توجه کنيم که در تمام بخش‌ها دچار کمبود هستيم.

ادغام آموزش و ارائه خدمات

او در پاسخ به پرسش «ادغام آموزش و ارائه خدمات با يکديگر همواره جزو دستاوردهاي وزارت بهداشت قلمداد مي‌شود اما با توجه به عملکرد اين وزارتخانه در زمينه تربيت، جذب و نگهداشت نيروي پرستاري مي‌توان گفت که يک خلاء در اين زمينه در ارتباط با پرستاري وجود دارد. چرا چنين شرايطي براي پرستاري ايجاد شده؟» گفت: آموزش و ارائه خدمات در سال 1365 با يکديگر ادغام شد؛ چرا که کشور در زمينه پزشکي و به شکل خاص در ديگر گروه‌ها بسيار کمبود داشت.

در آن بازه زماني، دو بيمارستان در کشور فعاليت مي‌کردند؛ به نحوي که بيمارستان‌هاي آموزشي تحت نظر وزارت علوم و بيمارستان‌هاي درماني نيز زير نظر وزارت بهداري بودند. کشور به منظور جبران نيروي مورد نياز کشور از پزشکان خارجي بهره مي‌گرفت و پيش از انقلاب نيز از ظرفيت پرستاران خارجي استفاده مي‌کرديم. حاکميت وقت بر اين باور بود که ادغام آموزش و ارائه خدمات مي‌تواند به جبران کمبود نيروي سلامت کمک کند و از ظرفيت بيمارستان‌هاي درماني نيز مي‌توان براي تربيت نيروي متخصص به ميزان کافي استفاده کرد.

وي ادامه داد: پيش از ادغام آموزش و ارائه خدمات، آموزش پرستاري در مدارس عالي پرستاري انجام مي‌شد. من بر اين باور هستم که ورود پرستاري به فضاي آکادميک و تابعيت اعضاي مدرسين پرستاري از قوانين اعضاي هيات‌علمي، رشد و جهشي علمي قلمداد مي‌شود. ميزان رشد توليدات علمي و پژوهشي گروه پرستاري کشور نسبت به کشورهاي همسايه و قبل از ادغام آموزش و ارائه خدمات بسيار افزايش يافته است و از اين منظر مي‌توان گفت که ادغام آموزش و ارائه خدمات يک کار ارزشمند است.

طرح خودگرداني مراکز درماني و ايجاد شکاف درآمدي

معاون پرستاري وزارت بهداشت با بيان اينکه طرح خودگرداني بيمارستان‌ها در دهه 70 اجرا شد، توضيح داد: هدف از اجراي طرح خودگرداني بيمارستان‌ها اين بود که از ظرفيت خالي بيمارستان‌ها براي کاهش صف انتظار مردم استفاده کنيم. به نحوي که پزشکان را تشويق کنيم به جاي حضور در بخش خصوصي در بخش دولتي بمانند و نگاه کارمندي نداشته باشند اما از ظرفيت بخش‌ها بيشتر استفاده شود.

نظام پرداخت به‌کارانه تبديل شد و ايجاد شکاف ميان اعضاي گروه‌هاي نظام سلامت کم‌کم شکل گرفت. متاسفانه، اين شکاف با گذر زمان بيشتر شد؛ شرايط به نحوي بود که يک بخش بسيار مورد توجه قرار گرفت اما اين نگاه را به تناسب براي ساير بخش‌ها در نظر نگرفتند. چنين مسائلي سبب شده که پرستاران که بخش عمده‌اي از نظام سلامت را تشکيل مي‌دهند، احساس عدالت نکنند.

افزايش نرخ تورم و بي‌تاثير شدن رشد تعرفه‌ها

وي با بيان اينکه «عدالت درک‌شده» در مديريت مطرح است، گفت: براساس اين مولفه، نيروي انساني معتقد است که دريافتي آن‌ها با حجم کار و شدت سختي کار آن‌ها مناسب نيست و شکاف وجود دارد. متاسفانه، شکاف ميان سختي کار و دريافتي پرستاران روز به روز بيشتر شده است. علل متعددي درباره چرايي ايجاد شکاف ميان سختي کار و دريافتي پرستاران مطرح مي‌شود و همواره از «تعارض منافع» سخن به ميان مي‌آيد که موضوعي قابل تاييد است.

پس از اجراي قانون تعرفه‌گذاري خدمات پرستاري تلاش شد که شکاف ميان دريافتي پرستاران و سختي کار آن‌ها برطرف شود اما رشد نرخ تورم به نحوي بود که رشد قابل قبول تعرفه‌هاي پرستاري هم نتوانست شکاف ايجاد شده را جبران کند.

توسعه مدارس بهياري، راهکاري قديمي براي مسائل قديمي

عبادي درباره توسعه مدارس بهياري و نقش اين مولفه در رفع چالش کمبود پرستار اظهار کرد: روش‌هاي گذشته، نسخه مناسبي براي حل مشکلات امروز نيستند و مشکلات امروز را نمي‌توان با راهکارهاي قديمي پاسخ داد. به طور مثال، در يک بازه زماني به منظور افزايش شاخص‌هاي بهداشتي کشور از بوميان روستاها بهره گرفتند و بنابراين افرادي که تحصيلات حداقلي داشتند با عنوان «بهورز» تربيت شدند.

اين اقدام و سياست مدبرانه، سبب رشد شاخص‌هاي نظام سلامت در کشور شد؛ اگرچه اين روش سبب ارتقاي شاخص‌هاي نظام سلامت شد اما اين پرسش را که «آيا اين روش در هزار چهاردهم پاسخگو است؟» را مطرح مي‌کنم. دهه 60، کشور با کمبود پزشک عمومي و متخصص مواجه بود و نياز نظام سلامت را با پزشکان هندي، فليپيني، بنگلادشي و پاکستاني تامين مي‌کرديم و بر اين اساس به بهورز نياز داشتيم.

همچنين به دليل اينکه پرورش پرستار به ميزان کافي نبود، ناچار بوديم که پرستاران را از مقطع دبيرستان تربيت کنيم و آن‌ها را خيلي زود وارد بازار کار کنيم؛ به همين دليل مدارس بهياري تاسيس شد. بررسي‌ها بيانگر اين است که تعداد مدارس بهياري در يک بازه زماني از تعداد دانشکده‌هاي پرستاري بيشتر بود.

ادامه دارد