کتاب درسي مدارس استراليا درباره عبرت از داستان ايران

دکتر مسعود تجريشي، رئيس دانشگاه صنعتي شريف، روز گذشته در مصاحبه اي اعلام کرد که در کتاب درسي جغرافياي دانش‌آموزان سال چهارم ابتدايي استراليا (Year 4)، خشک‌شدن درياچه اروميه به‌عنوان نمونه‌اي بارز از پيامدهاي منفي مديريت نادرست و انتقال بي‌رويه آب به‌عنوان يک «عبرت جهاني» آورده شده است.

به گزارش تابناک، دکتر تجريشي  اظهار داشت: «اينکه فاجعه درياچه اروميه اکنون در کتب درسي يک کشور پيشرفته براي کودکان 9-10 ساله به‌عنوان درس عبرت تدريس مي‌شود، زنگ خطري جدي براي همه ماست.»

داستان اين درس چيست؟

اين موضوع براي اولين بار نيست که در ايران مطرح مي شود. محتواي دقيق اين بخش از کتاب درسي استراليا براي نخستين‌بار در سال 1395 در رسانه‌هاي ايراني منتشر و بازتاب گسترده‌اي داشت.

در درس مربوطه با عنوان فرعي «مرگ درياچه اروميه در ايران» آمده است:

«بزرگ‌ترين درياچه خاورميانه و يکي از بزرگ‌ترين درياچه‌هاي نمک جهان در حال خشک شدن است. از سال 2005 تاکنون -يعني حدود 2014-بيش از 65 درصد مساحت آن از بين رفته است... دليل اصلي، ترکيبي از خشکسالي طولاني‌مدت و برداشت بي‌رويه و اغلب غيرقانوني آب براي کشاورزي است.»

در اين درس آمده است:

«چه اتفاقي مي‌افتد وقتي ما آب را منحرف مي‌کنيم. خيلي از درياچه‌هاي بزرگ جهان در حال کوچک شدن هستند و رودخانه‌هاي بزرگ از جمله کولورادو، ريوگراند، اينداس، گنگ، نيل و مارِي در طول ماه‌ها و حتي سال مقادير زيادي آب از دريا مي‌گيرند. يک سوم از رودخانه‌ها و درياچه‌هاي جهان در حال خشک شدن هستند. و چاه‌هاي آب 3ميليارد نفر متاثر شده‌اند. استفاده بي‌رويه و انحراف آب مقصران اصلي هستند.

چرا آب منحرف مي‌شود؟

به دليل توزيع نامتناسب آب و جمعيت، نياز به انتقال آب ايجاد مي‌شود و انتقال آب در ابعاد بزرگ اغلب نياز به لوله‌کشي يا پمپاژ آب از حوضه‌اي به حوضه ديگر دارد.... انتقال مي‌تواند کمبود آب را در مناطق ديگر جبران کند و فرصتي براي توسعه کشاورزي يا تامين انرژي برقابي فراهم کند. اما انتقال آب اغلب پايدارترين روش بهره‌وري از آب نيست.

مرگ درياچه اروميه در ايران

بزرگ‌ترين درياچه خاورميانه و يکي از بزرگ‌ترين درياچه‌هاي نمک در جهان خشک مي‌شود. از سال 2005 تاکنون بيش از 65 درصد مساحت درياچه اروميه از دست رفته و اراضي نمکي وسيعي را به جا گذاشته است (عکس 1، الف و ب را ببينيد). اين درياچه در سال 1971 در کنوانسيون رامسر به عنوان يک تالاب مهم در سطح بين‌المللي اعلام شده است و در سال 1976 اعلام شد که يونسکو آن را تحت حمايت ذخيره بيوسفر قرار داده است.

درياچه و تالاب‌هاي اطراف آن، زيستگاه فصلي و منبع مهم غذايي پرنده‌هاي مهاجري است که از آرتمياها تغذيه مي‌کنند. به غير از پلانکتون‌ها، آرتمياها تنها جانداراني هستند که در اين آب مي‌توانند زندگي کنند. درياچه اروميه، يک پايانه آب است: رودخانه‌هاي دائمي و فصلي که به درياچه مي‌ريزند با خود، نمک طبيعي مي‌آورند. به دليل اقليم گرم و خشک، تبخير بالا منجر به تشکيل بلورهاي نمکي در ساحل مي‌شوند.

دليل پايين رفتن سطح درياچه، ترکيبي از خشکسالي درازمدت و انحراف روزافزون آب براي کشاورزي بوده است. مردم اغلب به طور غيرقانوني از آب بهره مي‌برند بدون آن که هزينه آن را پرداخت کنند يا بيش از آن چه اجازه دارند برداشت مي‌کنند.»

نياز به درسي تازه تر

اين درس همراه با تصاوير ماهواره‌اي مقايسه‌اي و توضيح تأثير خشک‌شدن درياچه بر اکوسيستم و پرندگان مهاجر به دانش‌آموزان استراليايي ارائه مي‌شود.

اظهارات اخير دکتر مسعود تجريشي بار ديگر اين موضوع قديمي را در رسانه ها بازتاب داده است. اين در حالي است که احتمالا استراليايي ها بايد در تدارک کتاب جديدي مبتني بر حال و روز درياچه اروميه و نيز نقش انواع ستادها و دبيرخانه ها در اين داستان باشند.