کاهش نگران کننده کربن آلي خاک در استان‌هاي کشور

اين منبع ارزشمند کارکردهاي مختلفي ازجمله توليد محصول، ترسيب کربن، دفن زباله و رفع آلودگي‌ها را دارد. کشاورزي اولين کاربري است که در ارتباط با خاک در ذهن ما شکل مي‌گيرد؛ چراکه امنيت غذايي انسان به اين منبع گران‌بها وابسته است.

حاصلخيزي خاک براي انواع فعاليت‌ها و ريزفعاليت‌هاي کشاورزي وابسته به مواد آلي و کربن آلي خاک است. ماده آلي خاک مي‌تواند شامل اجزاي زنده يا مرده در حال تجزيه باشد و به مجموعه تمام مواد آلي طبيعي موجود در خاک ماده آلي خاک گفته مي‌شود. به‌طوري که بقاياي گياهي و جانوري 95 درصد مواد آلي خاک و جمعيت زنده ميکروبي پنج درصد آن را تشکيل مي‌دهد.

در خاک‌هاي کشاورزي مقدار ماده آلي خاک بين يک تا پنج درصد متغير است. طبق مطالعات 90 درصد کيفيت خاک وابسته به ماده آلي خاک است؛ خاک بزرگ‌ترين منبع ذخيره کربن در خشکي است. مناطق مختلف کشور ازجمله استان‌هاي گيلان، مازندران، گلستان، فارس، اصفهان و خراسان با کاهش مقدار کربن آلي خاک مواجه‌اند.

حد بحراني کربن آلي خاک

متوسط کاهش کربن آلي خاک در اين استان‌ها 31.7 درصد است. خاک‌هايي که ميزان کربن آلي آن‌ها کمتر از دو درصد است، از لحاظ فيزيکي و خاکدانه بي‌ثبات هستند. حد بحراني کربن آلي خاک در کشور طبق تحقيقات انجام‌شده کمتر از يک درصد بوده است، به‌طوري که در بيش از 80 درصد اراضي کشاورزي در برخي از استان‌ها مانند سمنان، قزوين، مرکزي، زنجان، خوزستان، اصفهان، يزد، بوشهر و خراسان مقدار کربن آلي کمتر از يک درصد است.

اما امروزه اين منبع مهم در خطري بيش از گذشته قرار گرفته است. تغيير اقليم که باعث از بين رفتن تنوع زيستي جهان شده و انواع اکوسيستم‌هاي آبي و خشکي تحت تأثير آن قرار دارند، بلايي بدتر از فرسايش بر خاک است. بنابراين با وجود تغيير اقليم و انتشار گازهاي گلخانه‌اي، حفظ کيفيت خاک بيش از گذشته اهميت دارد. حالا بسياري از خاک‌هاي کشور بر اثر تغيير کاربري، کشاورزي غيراصولي و خارج از تعادل و توازن فرسايش يافته‌اند.

زماني که محصول مهم‌تر از منبع تلقي شود، چيزي غير از فرسايش نصيب خاک نمي‌شود. در اين ميان، سلامت خاک از پايداري کشاورزي پشتيباني مي‌کند، بااين‌حال، اندازه‌گيري يک ويژگي واحد در مورد سلامت خاک هميشه به شرايط خاص مربوط مي‌شود. حفظ منابع طبيعي يک نگراني عمده در حفظ سلامت خاک براي تغذيه جمعيت رو به افزايش است.

در کتاب «تعاملات خاک و تغيير اقليم» که به‌تازگي منتشر شده، آمده است که در سناريوي فعلي جهاني‌شدن، تغيير اقليم به‌عنوان يک مسئله جهاني مورد بحث قرار مي‌گيرد. تأثيرات انسان بر تغيير اقليم از مرزهاي تغييرپذيري طبيعي فراتر مي‌رود و در نتيجه منجر به تغييراتي در ترکيب جوي، شهرنشيني، تغييرات کاربري زمين، الگوهاي کشت مي‌شود.

تنظيم کربن در خاک نقش عمده‌اي در تغيير اقليم در سيستم خاک ايفا مي‌کند. افزايش ميانگين دماي سالانه، سرعت تجزيه مواد آلي را تسريع مي‌کند و بر ظرفيت ذخيره آب، تعادل مواد مغذي و پايداري خاکدانه‌ها تأثير مي‌گذارد که براي ساختار خوب خاک، حاصلخيزي خاک، بهره‌وري و پايداري مهم هستند. درواقع، ميکروب‌هاي خاک مواد آلي را تجزيه مي‌کنند، اما افزايش دما ممکن است جمعيت ميکروبي را با تغيير رژيم‌هاي دمايي تغيير دهد.

تغيير اقليم بر بخش مواد آلي خاک تأثير فراواني دارد

در اين کتاب افزايش کربن آلي خاک بهترين راه براي کاهش تغييرات اقليمي و تضمين امنيت غذايي مطرح شده و مي‌توان گفت که تغيير اقليم بر بخش مواد آلي خاک تأثير فراواني دارد و براي ايجاد ثبات ساختار خاک و در پي آن ثبات امنيت غذايي بايد بر مقدار کربن آلي خاک از طريق اضافه‌کردن کودهايي که منجر به افزايش کربن آلي خاک مي‌شوند، مبادرت ورزيد.

از طرفي با استفاده منطقي از زمين، فرسايش را کنترل کرد. اما نکته‌اي که بايد به آن توجه داشت، اين است که خاک نه‌تنها براي کاربري کشاورزي بلکه براي انواع مختلف کاربري‌ها ازجمله، شهري، روستايي و صنعت تا آبزي‌پروري و آبخيزداري اهميت زيادي دارد و در کاربري‌هاي مختلف بايد به اولويت خاک توجه کرد. نقش خاک در کنار حفظ منابع ديگر زمين معنا پيدا مي‌کند.

نمي‌شود که ما خاک را حفظ کنيم، اما از طرف ديگر بر ميزان آلودگي هوا اضافه کنيم. آنچه مهم است، کنش و واکنش بين منابع مختلف است. با استخراج بيش از اندازه آب‌هاي زيرزميني، بسياري از خاک‌ها دچار فرونشست شده که استفاده آن براي انواع کاربري‌ها را بي‌فايده و سست کرده و اهميت خود را از دست داده و امروز در کشور به يک هشدار و چالش محيط‌زيستي تبديل شده است.