پشت‌پرده تحرکات غرب در مرزهاي شمالي ايران فاش شد

وي عنوان کرد که آمريکايي‌ها مي‌گويند که ظاهراً راه‌حل منحصر به فردي در اين زمينه دارند که چيزي جز فريب‌کاري نيست.

تحولات ژئوپليتيک منطقه قفقاز جنوبي، در ماه‌هاي اخير به ‌طرز چشمگيري شتاب گرفته است. در رأس اين تحرکات، پيشنهاد بحث‌برانگيز ايالات متحده براي اجاره 100 ساله «کريدور زنگزور» به چشم مي‌خورد؛ گذرگاهي به‌ظاهر تجاري، اما در واقع محل برخورد منافع امنيتي، سياسي و اقتصادي قدرت‌هاي بزرگ.

کريدور زنگزور که قرار است نخجوان را به جمهوري آذربايجان از طريق جنوب ارمنستان (منطقه سيونيک) متصل کند، اکنون به صحنه تازه‌اي براي اجراي راهبرد مهار ايران تبديل شده است. ايران که با اين طرح به ‌شدت مخالف است، آن را تهديدي مستقيم عليه امنيت ملي خود تلقي مي‌کند؛ چرا که اين کريدور مي‌تواند حلقه نفوذ غرب در مرزهاي شمالي‌اش را کامل کند.

جالب‌تر آن که اين طرح نه تنها با منافع ترکيه و جمهوري آذربايجان همسو شده، بلکه حمايت خزنده‌اي از سوي ناتو، کشورهاي ترک‌زبان و حتي برخي دولت‌هاي خليج فارس (امارات) نيز کسب کرده است.

به ‌عبارت ديگر، واشنگتن با بهره‌گيري از يک شرکت خصوصي و پوشش ديپلماتيک، در تلاش است پايگاه راهبردي جديدي را دقيقا در مجاورت مرزهاي شمالي ايران بنا کند؛ پايگاهي که مي‌تواند در آينده نه‌چندان دور به مرکز عمليات‌هاي اطلاعاتي و مهار اقتصادي ايران بدل شود.

اروپا به دنبال پوشاندن ضعف امنيت انرژي خود

در ظاهر، پروژه جعلي زنگزور بخشي از راهبرد جديد غرب براي تامين انرژي اروپاست؛ پس از جنگ روسيه و اوکراين، اروپا نيازمند مسيرهاي جايگزين براي انتقال انرژي شد و نگاه‌ها به منابع گازي آسياي مرکزي و قفقاز دوخته شد.

ترکمنستان به عنوان دارنده چهارمين ذخاير گاز جهان، گزينه‌اي وسوسه‌انگيز است، اما مسير انتقال آن به اروپا هنوز مشخص نيست. واشنگتن به‌ روشني تلاش مي‌کند زنگزور را به مسيري کليدي براي انتقال گاز آسياي ميانه بدل کند؛ بدون عبور از خاک ايران يا روسيه.

از اين منظر، کريدور زنگزور نه تنها ايران را از نقشي راهبردي در تامين انرژي اروپا حذف مي‌کند، بلکه با فراهم کردن بستر اجرايي براي پروژه «ترانس‌خزر»، به تقويت اتحادهاي ضدايراني در منطقه کمک مي‌نمايد.

گفتني است در گذشته پروژه نزديک به 5 ميليارد دلاري ترانس خزر براي اين منظور تعريف شده بود که به دلايل مالي، حقوقي و فني تاکنون اجرايي نشده است. البته از مارس سال جاري صادرات سالانه 2 ميليارد مترمکعب گاز از طريق ايران به ترکيه آغاز شده که در صورت افزايش حجم مي تواند به اروپا نيز گسترش يابد.

تقابل راهبردي با محور مسکو-تهران-پکن

افزون بر اين‌ها، آمريکا تلاش مي‌کند با تسلط بر اين کريدور، نقش چين در «کريدور مياني» پروژه کمربند-جاده (BRI) را نيز مهار کند. روسيه که از ابتدا نگاه ميانه‌روانه‌اي به موضوع داشت، اکنون با رويکرد تهاجمي آذربايجان و غرب دچار ترديد شده است. به نظر مي‌رسد واشنگتن در پي آن است که از اين فضا براي فشار بر مسکو در زمينه جنگ اوکراين بهره‌برداري کند.

همه اين تحولات به شکل‌گيري يک محور استراتژيک جديد منجر شده است: محور کشورهاي ترک‌زبان، به‌اضافه ناتو و آمريکا، در برابر محور سنتي روسيه-ايران-چين.

به گفته حسن کريم‌نيا، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزيت، کريدور زنگزور، به‌رغم کوتاهي مسير فيزيکي‌اش، به ميدان مهمي در جنگ سرد نوين ميان شرق و غرب بدل شده است.

پيامد براي امنيت اقتصادي ايران

براي ايران، اين تنها يک گذرگاه جاده‌اي نيست؛ بلکه مسأله‌اي حياتي است. استقرار احتمالي شرکت‌ها يا نهادهاي امنيتي غربي در حاشيه مرزهاي شمالي کشور، مي‌تواند مسيرهاي سنتي تجارت، ترانزيت و حتي تحرکات نظامي ايران را تحت نظر
بگيرد.

در اين شرايط، تهران بايد با نگاهي چندبعدي به مسئله بنگرد و با ديپلماسي فعال منطقه‌اي، مانع از تحقق کامل اين سناريوي غربي شود. حضور مؤثر در قفقاز جنوبي، حمايت از همگرايي منطقه‌اي و تقويت ارتباطات با کشورهاي مستقل منطقه، مي‌تواند جلوي شکل‌گيري «محاصره نرم» ايران را بگيرد.

کريدور زنگزور، شايد تنها يک خط ارتباطي باشد، اما در واقع همان نقطه‌اي است که خطوط قرمز ژئوپليتيکي ايران، غرب و شرق در آن تلاقي مي‌کنند.