يادي از شاعران سفر کرده تبريز

اج عباسعلي شبخيز قراملکي فرزند علي متخلّص به شبخيز و معروف به عباس شبخيز(1330-1390 هجري شمسي، تبريز) شاعر تواناي اهل بيت «عليهم‌السلام» فعاليت خود را در زمينة شعر از دورة نوجواني آغاز کرد. وي پس از انقلاب اسلامي، فعاليتهاي خود را در شعر مذهبي، انقلابي و اجتماعي گسترش داد و در محضر اساتيدي چون استاد محمد عابد به کسب فيض پرداخت.

شبخيز سالهاي متمادي در انجمن‌ ادبي استاد شهريار و انجمن شاعران اهل بيت عليهم‌السلام که جلسات آنها در اداره کل تبليغات اسلامي داير مي‌شد، فعاليت داشت. زمينة اصلي فعاليت وي، شعر عاشورايي بود و اشعار فراواني به زبانهاي فارسي و آذري در اين زمينه سروده است. نکتة مهم اينکه برخي شاعران که به دو زبان شعر مي‌سرايند، اغلب در يک زبان موفق‌اند، اما شبخيز هم شعر آذري آييني و عاشورايي که در لسان شعراي دهه‌هاي پيشين نوحه خوانده مي‌شد، نيکو مي‌سرود و هم شعر فارسي و خاصه غزل را.

روانشاد شبخيز، شخصيتي هيئتي در مفهوم سنتي آن داشت و بسياري از اشعار وي به علت استقبال هيئتي‌ها توسط مداحان در هيئت‌ها و مجالس حسيني خوانده مي‌شد و مي‌شود.

وي علاوه بر سرودن شعر و حضور در انجمن‌ها و محافل ادبي تبريز، سفرهاي متعددي در راستاي ترويج شعر آييني و انقلابي به شهرهاي مختلف آذربايجان شرقي و ديگر استانهاي کشور به ويژه اصفهان و شهر باکو انجام داد.

شبخيز از نظر ويژگي‌هاي شخصيتي، فردي متدين، فروتن و خونگرم بود و با اغلب شاعران تبريز و برخي شعراي ساير استانها روابط دوستي داشت.

استاد شبخيز در زمان حيات، به خاطر فعاليتهاي ادبي درخشانش از سوي مراکز فرهنگي تبريز، اردبيل، اصفهان و ساير شهرها مورد تکريم و قدرداني واقع شد.

شبخيز از چهره‌هاي برجستة شعر مذهبي آذربايجان است و اشعار آييني و اجتماعي وي در چند مجموعه؛ گنجينة شبخيز، قراملک منظومه‌سي (در توصيف زيبايي‌ها و شخصيت‌ها و رويدادهاي قراملک، زادگاه شاعر به شيوة حيدربابايه سلام از استاد شهريار)، ديوان غزليات فارسي و... منتشر شده است. دو جلد از اشعار مرحوم شبخيز با عنوان «خاکيان افلاکي» پس از درگذشت او به کوشش فرزند فرهيخته‌اش حامد شبخيز منتشر شد.

استاد شبخيز در دي ماه 1390 درگذشت و تشييع جنازة وي با حضور انبوه مردم تبريز به ويژه اعضاي هيئت‌هاي حسيني، شعرا و مداحان اهل بيت عليهم‌السلام در 14 دي 1390 در مزارستان وادي رحمت به صورت باشکوهي برگزار، و در قطعة صديقين به خاک سپرده شد.

 

به كجا روم ز در شما؟

 

به خيال وهم نگنجدم صفت كمال تو ياحسين

من از اشتياق تومي‌زنم، رقم جلال تو يا حسين

 

توئي آن مكرم انس وجان كه بود جهان و جهانيان

همه  برعطاي تو ميهمان به صف نوال تو يا حسين

 

نه من قلندر بي‌نشان، شده‌ام زخيل سبو كشان

شب و روز مستي سرخوشان ز مي زلال تو يا حسين

 

تويي آن مولي منتخب كه قبايل عجم و عرب

متحير و همه در عجب شده از خصال تو يا حسين

 

تو همان صفات جمال حق كه جهان خلقت و ماخلق

همه بنده چون من مستحق، به در جلال تو يا حسين

 

به كدام كس برم التجا؟ به كجا روم ز در شما؟

كه اميد من به صف جزا، به تو هست و آل تو يا حسين

 

من و مدح چون تو شهنشهي؟ زغلام نبود از ابلهي؟

مگرش اجازه تو خود دهي كه كند مقال تو يا حسين

 

من بنده مفلس و بينوا، تو امير مسند كبريا

بنواز اي شه ذوالعطا، كه بود مجال تو يا حسين

 

همه مست بادة جام تو، زكمال شان ومقام تو

امرا غلام غلام تو، به در نعال تو يا حسين

 

تويي آفتاب مبين دين، كه ز پرتوت دو جهان مبين

به فروغ دولت تو بس اين، نبود زوال تو يا حسين

 

نه ملک در اين هوس و هدف، همه زاشتياق كشيده صف

كه بچيند از رطب شرف، ثمر وصال تو يا حسين

 

نزنم سخن به گزاف و لاف، از اميد حق كنم اعتراف

همه كرده ازشرف اعتكاف به در خيال تو يا حسين

 

بگذر ز نام و تخلصم، به ولاي عشق تو مخلصم

كه بود به سينة خالصم ز كرم مدال تو يا حسين

 

 

تماشا قيل مواساته،

چيخوب لب تشنه دريادن...

 (در بيان حالات و حماسه‌هاي انصار سيدالشهداء عليه‌السلام بخصوص عابس و حضرت عباس عليه‌السلام)

 

ديل آچماز اهل دل درد دله، اغيار اولان يئرده

اورک سرّين دئمز اغياره عاشق، يار اولان يئرده

 

محبت عالمينده جرم دور فاش ائتماق اسراري

حريم بزم رازه محرم ائتمز يار، اغياري

جهاندا عاشق و معشوق و عشقين واردي معياري

مقام اغياره اولماز، محرم اسرار اولان يئرده

 

گرک بزم محبتده سئچيلسون ياردن اغيار

بيلينسون قدر و قيمتده، خزفدن گوهر شهوار

متاع جاندي بازار وفاده رونق بازار

خزف بازاري گرم اولماز دُر شهوار اولان يئرده

 

جمع اولماز بير يئره اضداد، بو قانون عالم دور

گؤروب کيم صبح صادق، ظلمت شاميله توام دور؟  

هاچان بزم حريم يارده، بيگانه محرم دور؟

بوحرمتدن اوزاقدور، يار اولا اغيار اولان يئرده

 

طريق عشقده، سالک بلا پيکون ائدر پئشواز

اياق چکمز محيط  ابتلادن عاشق جانباز

ائدر سير و سلوکينده سفر مين شوقيله آغاز

يولون رنجين آتار باشدان، حديث يار اولان يئرده

 

بلا پيمانه‌سيندن مست اولانلار هوشيار اولماز

قيام حشره تک اول نشئه‌دن هرگز خمار اولماز

بو مي، بير مي دي کيم نااهله اصلا سازگار اولماز

حريف پاکباز ايستر، خم و خمّار اولان يئرده

 

او عاشق‌لر که واقف اولدي اسرار حقايقدن

اورکدن چکدي ال بالمرّه اسباب علايقدن

اوزاقدور پاي بند اولماق جهانه، شان عاشقدن

که عاشق طالب اولماز عالمه، دلدار اولان يئرده

 

بلا هنگامه سين آنلار، سئچر برنامه‌دن عاشق

ائدر آسوده اؤز جسمون زره دن، جامه‌دن عاشق

قويار تاج  شرف باشه، گئچر عمامه‌دن عاشق

لباس و درعي نئيلر، دولت ايثار اولان يئرده

 

اگر بيلماق خيالون وار جهاندا عشق معناسين

حقيقي جان به کف عاشق‌لرين سير ائيله دونيا سين

چکوبلر گؤر نئجه شوقيله باشه شوق صهباسين

بلي عاشق دايانماز، ساغر سرشار اولان يئرده

 

مجسم قيل بلا دشتين نظرده، گؤر نه غوغادور

حسين بن علي دور، بير نئچه اهل تولادور

ولي باشدان باشا اول عرصه گه مملوّ اعدادور

مجاهد نئيلسون بير لشکر جرار اولان يئرده

 

سلوک عشقده بير باخ، حسينون گؤر نه اعواني

چکوبدور باشه بير باش،  تک به تک اول جام صهباني

بيري «عابس» دور اول عاشق‌لرين، مهر و وفا کافي

که گئچدي ملک و جاندان، عالم ديدار اولان يئرده

 

باشيندان طاس کلاهين، پيکريندن گيم و خفتانين

آتوب، آسوده ائتدي هر تعلقدن دل و جانين

تجرد عالمينده، قيلدي ثابت عشق ميزانين

گرک ميزان عشق اولسون عيان، معيار اولان يئرده

 

قويوب مين عجزيله يوز آستان درگه عشقه

قيلوب عرض ارادت محضر شاهنشه عشقه

آلوب رخصت، قدم قويسون دليرانه ره عشقه

که سالک سيردن قالماز يولي هموار اولان يئرده

 

قدم تا بيشه‌ي جنگه قويوب اول شير بي پروا

دوشوب فوج گراز و گله‌ي روباه آرا، غوغا

هراسيندن چکوبدور ال جدل‌دن لشکر اعدا

چکر ال جنگدن اهل جدل ناچار اولان يئرده

 

او دم که «عابس بن بوشبيب» آهنگ جنگ ائتدي

او وسعتده بلا صحراسيني اعدايه تنگ ائتدي

حياتون شهديني اشرار کاميندا شرنگ ائتدي

کيمون وار جرئتي جنگه بئله سردار اولان يئرده

 

گؤروب ناگه «ربيع بن تميم» اول شيرغرّاني

که جولان ائيلوري شيرانه شمشير الده ميداني

دوتوب يوز لشگره ائتدي مخاطب اهل هيجاني

آتون با شدان جدل فکرين، بو افسونکار اولان يئرده

 

بو«عابس» دور بيلون لشکر، خيال ائتمون که تنهادور

شجاعت بيشه‌سينده بسلنن بير شير هيجادور

 بوني من جنگ لرده گؤرموشم هر فنده  دارادور

دلير ناموردور، صحبت  پيکار اولان يئرده

 

گلوب دوردي مقابل، لشکر کفاره اول سردار

باشيندا شور عشق حق، الينده تيغ آتشبار

مبارز ايسته‌دي اما جدلدن ائتدي خوف اشرار

شهامت سلب اولار چون تيغ آتشبار اولان يئرده

 

گؤروب «سعد اوغلي» بو وضعي سپاهندان، اولوب حيران

دوتوب يوز قورخوسندان لشکر کفره، وئروب فرمان

که لشکر سنگسار ائتسون اوزاقدان، يوخسا يوخ امکان

ياخيندان جنگه بو جنگآور سالار اولان يئرده

 

قشون، سعد اوغلونون امرين  قويوبلار يکسر اجرايه

شروع  ائيلوبديلر داش آتماقا اول شيرهيجايه

سالوب روبه صفت‌لر هلهله ميدان دعوايه

که جرئت جنگه اولماز بنده ده، احرار اولان يئرده

 

گؤروب يوخ بير نفر قويسون قدم پيکاره اول سردار

چکوب بالمرّه ال جنگ و جدلدن لشکر کفار

سپاهه گؤستره معناي عشق و صورت ايثار    

گلوب دوردي مقابل، لشکر کفار اولان يئرده

 

خطاب ائتدي سپاه کفره؛ اي لشکر فرار ائتمون

گلون مردانه ميدانه، اوزا قدان سنگسار ائتمون

چکون شمشير آتشباري، ترک کارزار ائتمون

جدل‌دن مرد قاچماز، مرد ميداندار اولان يئرده

 

ندن باک ائيلوسيز، من که بو چؤلده گئچموشم جاندان

محال اوز دؤنده‌رم، مين يولدا دوغرانسام بو ميداندان

جهاده آلميشام رخصت بو عنوانيله سلطاندان

که جان بذل ائيليرم من عرصه‌ي خونبار اولان يئرده

 

چيخاردوب آچدي آتدي گيم و خفتان و دبيلقاسين

حجابات تعلق‌دن ائدوب آسوده اعضاسين

ووروب قلب سپاهه عاشقانه، باد پيماسين

گرک عاشق نشان وئرسون اؤزون، کردار اولان يئرده

 

نه اگنينده زره، نه باشدا خود، اوز قويدي پيکاره

شکوه حمله سيندن دوشدي وحشت قلب کفاره

چيخوب «اين المفر» صوتي، قشوندان چرخ دواره

فرار ائيلر مبارز رسم دور، کرار اولان يئرده!

 

حديث جنگ عابس، ياده سالدي جنگ عباسي

او سردار رشيد کربلا، اول اشجع الناسي

او چؤلده جانه گتدي ضرب شستي قوم خناسي

علم لر سرنگون اولدي بو پرچمدار اولان يئرده

 

قدم ميدان هيجايه قويوب اول مرتضي صولت

کمال صولتوندن سلب اولوب اشراردن جرئت

او صحراده قدم ميدانه قويسون کيمده وار قدرت

سليل مستطاب حيدر کرار اولان يئرده

 

ازل فرزانه ديل آچدي، نصيحت ائتدي اعداني

که بلکه خواب غفلتدن اوياتسون قوم ناداني

ولي هيهات او جاهل‌لر قبول ائتسون بو برهاني

نصيحت بهره وئرمز، جهل و استعمار اولان يئرده

 

دوروب بير هيبت ايله مرکز ميداندا مردانه

که گويا مرتضي‌دور جنگ خندقده دليرانه

چکوبدور ذوالفقارون، اوز قويوب لشکر بيابانه

گرک قاچسون قشون، بو سرور ابرار اولان يئرده

 

گؤروب هرکيم بو حالي، سسلنوب؛ لشکر! قاچون گلدي

جهاده عزم ائدوبدور وارث حيدر، قاچون گلدي

خيالوز وار باشوز قالسون سلامت گر، قاچون گلدي

والا حتم دور اؤلماق، بو منصب دار اولان يئرده 

 

پياده آتلي‌دان سبقت ائدور قاچسون معارک دن

قوتارسون جان سلامت بلکه ميدان مهالک دن

داهي ائتمور اطاعت  توده‌ي مملوک، مالک دن

ندور مملوک و مالک، بو سپهسالار اولان يئرده 

 

گؤروب اقدام ائدن يوخ جنگه چيخسون کيمسه لشکردن

چيخوب «هل من مبارز» نعره‌سي عرشه او سروردن

وليکن اولمادي بيرسس وئرن اشرار کافردن

که سس وئرسون اباالفضله، او گير و دار اولان يئرده 

 

مصمم اولدي لابد جنگه عباس ائيلسون اقدام

اؤزون ووردي سپاه کفره، الده تيغ خون آشام

قويوب يوز قاچماقا اما هراسيندن سپاه شام

فرار آسانترين يولدور، جدل دشوار اولان يئرده

 

ابوالفضلون هراسيندن، بلا دشتي اولوب محشر

قويوب يوز قاچماقا، سرباز و پرچمدار و سرلشکر

دگيبدور بير بيره نظم قوشون، صفلر سينوب يکسر

سينار صف‌لر مسلم، صف شکن صفدار اولان يئرده

 

هله قوللار بدندن دوشميوب، اعضاسي سالم دور

هله اوخلانميوب مشکي، عقاب اوستونده قايم دور

بير الده تيغ، بير الده  علم، ميدانه عازم دور

گرک جنگه مجاهد عزم ائده وادار اولان يئرده 

 

سالوب هر سمته آت، ديلدن چکوب بير نعره‌ي تکبير

بير الده پرچم نصرت، بير الده قان تؤکن شمشير

او چؤلده اولمادي اشراره قاچماقدان سورا تدبير

فقط قاچماقدي چاره، حمله‌دن آثار اولان يئرده 

 

قاچان قاچدي، قالانلار طعنه‌ي شمشيري نوش ائتدي

اؤزون بعضي فراته آتدي، غرق اولدي سودا گئتدي 

خلاصه اول مهالکدن قاچانلار ايمنه يئتدي

امان قاچماقدادور، صحنه هلاکت بار اولان يئرده 

ائله جنگ ائتدي شيرانه، او شير جنگي شرزه

که خوف مرگدن دوشدي قلوب لشکره لرزه

قيلنجي اولدي اود، دشمن گياه بي‌خود و هرزه

مسلم خار و خس ائتمز تحمل نار اولان يئرده 

 

سپاهه حمله ائتديقجه رجز انشاد ائدور عباس

ديلينده ذکر«يا حق»، حقدن استمداد ائدور عباس     

قليج ويرديقجا، حقي هر نفسده ياد ائدور عباس

که ياد ائتماق حقي واجبدي، حق انکار اولان يئرده 

 

وفادن عاشق صادق گئچر، بير گؤز، ايکي قولدان

اوخ اوستن وورسالار اوخ سالکه، قالماز گئدن يولدان

خلاف ائتمز سلوکندا بلا  گر ياغسا ساق سولدان

بلا سدّ ره اولماز سالکه، عيّار اولان يئرده 

 

او چؤلده جنگ عباسي گؤرنلر وحشته دوشدي

قدم ميدانه هر کيم قويدي، خا ک ذلته دوشدي

دلاورلر بو رفتاري گؤرنده حيرته دوشدي

بلي حيرت ائدر لشکر، علي رفتار اولان يئرده

 

اؤزون ووردي سپاهه، يول فراته تيغ ايله آچدي

علم لر ياتدي، صف لر سيندي، لشکر خوفدان قاچدي

سس آفاقه دوشوب، سقا فرات اوسته علم ساچدي

مسلم فتح اولار دريا، بئله سردار اولان يئرده

 

فراته وارد اولجاق، دولدوروب اوّلده سو مشکين

خياليندا ائدوب ترسيم او لحظه تشنه‌لر اشکين

سودان ايچموب، اگر چه تشنه‌ليق تحريک ائدوب رشکين

نئجه سقا سو ايچسون تشنه لب قيزلاراولان يئرده؟

 

فراتون فتحي خرگاه ولاده  قيزلارا چاتدي

سوسوزلق فکريني باشدان سوسوزلار شاد اولوب آتدي

فرح دريا سينه، اصغر آناسي شوقدان باتدي

دئدي قالماز بالام تشنه بئله غمخوار اولان يئرده 

 

تماشا قيل مواساته، چيخوب لب تشنه دريادن

ائدوب نفسين ملامت، گؤر نئجه  فيض تولادن

بو اميّده که سؤندورسون عطش سوزون احبادن

سو ايچموب غيرتيندن، قلزم ذخّار اولان يئرده 

 

مشيت اقتضاسيندان قضا کسدي يولون افسوس

آپارسون خيمه گاهه مشکي سالم، ائتد يلر مأيوس

او چؤلده بيلمورم، نولدي که دشمن چالدي طبل و کوس

بساط عيشه دؤندي رزمگه، اشرار اولان يئرده 

 

حسين بن علي‌دور درگه لطف و کرم «شبخيز» 

خلوصيله بو شاهون درگهينده اول خدم «شبخيز»

بو درگه‌ده اولان اولسون گرک ثابت قدم «شبخيز»

گؤز اؤرتسون اؤزگه درگهدن، بئله دربار اولان يئرده 

 

مقام شعرده  درک ائيله بول، استاد دور «شأني»    

حريم حرمتون ساخلا، اونا شاگرد اول يعني      

بو يئرده شعر ائدوب املا  گؤزل وجهيله پرمعني

ندن يازدون بو اشعاري ائله اشعار اولان يئرده؟

 

*جلال محمدی