هشدار موسسه مطالعات امنيت ملي رژيم صهيونيستي نسبت به گسترش نفوذ ايران در شمال آفريقا

او در گزارشي در موسسه مطالعات امنيت ملي اين رژيم، با اشاره به گسترش روابط ميان ايران و تونس، اين مسئله را براي منافع اين رژيم و غرب خطرناک توصيف کرده و هشدار مي‌دهد که در صورت عدم توجه سران اين رژيم و خصوصا آمريکا به اين مسئله، در آينده شاهد نفوذ گسترده و محکم ايران در اين منطقه مهم از جهان خواهيم بود.

در ادامه به متن مشروح گزارش اين کارشناس صهيونيست اشاره خواهد شد.

سفر عباس عراقچي، وزير امور خارجه ايران به تونس در 10 سپتامبر، گام ديگري در تلاش‌هاي ايران براي گسترش قابل‌توجه نفوذ خود در شمال آفريقا به طور کلي و در تونس به طور خاص بود.

پيش از اين، مجموعه‌اي از اقدامات با هدف تعميق روابط بين تهران و تونس انجام شده بود که اوج آن تصميم مشترک دو کشور در ژوئن 2024 براي لغو رواديد براي سفر شهروندان از هر دو کشور بود. اين تصميم با بازديدهاي مقامات ارشد، از جمله سفر تاريخي قيس سعيد، رئيس‌جمهور تونس، به ايران در مه 2024 همراه شد.

تهران گسترش نفوذ خود در شمال آفريقا به طور کلي و در تونس به طور خاص را هدفي استراتژيک در سياست خارجي خود مي‌داند، با اين درک که اين روند مي‌تواند در زمينه‌هاي مختلفي به نفع ايران باشد:

الف. بعد امنيتي

حضور ايران در تونس (و الجزاير) به ايران امکان مي‌دهد تهديد امنيتي عليه مراکش را افزايش دهد، کشوري که در تهران به عنوان همکار ايالات متحده و متحد اسرائيل و تهديدي مهم براي شريک استراتژيک ايران، يعني الجزاير، تلقي مي‌شود. در نتيجه اين ديدگاه، تهران حتي به شبه‌نظاميان پوليساريو، که براي استقلال صحراي غربي مبارزه مي‌کنند، کمک نظامي ارائه مي‌دهد.

تقويت روابط با تونس قطعاً به اين هدف مهم کمک مي‌کند. علاوه بر اين، در زمينه وخامت شديد روابط بسياري از کشورهاي اروپايي با ايران، حضور در تونس و به‌ويژه نزديکي جغرافيايي آن به اروپا مي‌تواند به خوبي در خدمت منافع تهران باشد اگر بخواهد تهديد نظامي عليه قاره اروپا را افزايش دهد، به‌ويژه در مورد کشورهايي که از نظر جغرافيايي به تونس نزديک هستند، مانند ايتاليا.

علاوه بر اين، با توجه به تهديدات مقامات امنيتي مختلف در ايران براي «بستن تنگه جبل‌الطارق» و تمايل نيروي دريايي ايران براي گسترش عمليات خود در منطقه مديترانه و در نتيجه تهديد اسرائيل از سمت غرب، افزايش حضور نظامي بالقوه ايران در تونس به شدت به ايران کمک مي‌کند تا پايگاهي براي پيشبرد اين اهداف ايجاد کند.

در کنار اين مسئله، اين درک وجود دارد که حضور نظامي قوي در تونس مي‌تواند به عنوان «سکوي پرتاب» احتمالي براي ايران عمل کند تا نفوذ خود را به ليبي نيز گسترش دهد، مسئله‌اي که ايران علاقه زيادي به آن دارد.

ب. بعد سياسي

ايران به دنبال گسترش نفوذ خود در سازمان‌هاي آفريقايي است، به‌ويژه براي جلوگيري از اقدامات اسرائيل که هدفشان گسترش جايگاه سياسي و امنيتي در اين قاره است. همکاري ايران با تونس (در کنار همکاري با الجزاير و آفريقاي جنوبي) به ايران امکان مي‌دهد تا حضور سياسي خود را در اين قاره، به‌ويژه در سازمان وحدت آفريقا، گسترش دهد.

علاوه بر اين، گسترش دايره روابط ديپلماتيک ايران به خوبي پيامي که اين حکومت مي‌خواهد به شهروندان خود و جامعه بين‌المللي منتقل کند، برجسته مي‌کند: اينکه محاصره سياسي عليه ايران بي‌فايده است، زيرا مي‌توان آن را به‌راحتي شکست داد، و روابط با تونس گواهي بر اين امر است.

علاوه بر اين، آفريقا در چارچوب تلاش ايران براي گسترش حضور به سمت «جنوب جهاني» (آفريقا و آمريکاي لاتين) در قالب سياست «نگاه به شرق» اهميت زيادي دارد. اين سياست براي مقابله با انزواي فزاينده‌اي که بر ايران تحميل شده، از طريق تخصيص منابع به اين مناطق طراحي شده است.

بنابراين، ايران در سال‌هاي اخير سرمايه‌گذاري زيادي در تعميق روابط با کشورهاي عربي، از جمله کشورهايي که با اسرائيل روابط داشته يا دارند، انجام داده است.

به نظر مي‌رسد در تهران اين فرض وجود دارد که رفتار اسرائيل در قبال نوار غزه و حمايت ايالات متحده از آن، زمينه مساعدي براي تعميق همکاري با کشورهاي عربي، از جمله کشورهاي شمال آفريقا، فراهم کرده است. روابط خوب ايران با الجزاير، که روابط عميقي با رهبري کنوني تونس دارد، به تهران کمک مي‌کند تا به رهبري تونس نزديک‌تر شود.

علاوه بر اين، به نظر مي‌رسد ايران مصر را به عنوان يک کشور کليدي نشانه‌گذاري کرده است، به‌ويژه به دليل نزديکي آن به ليبي. به اين منظور، ايران از نظر ديپلماتيک براي گسترش همکاري بين قاهره و تهران تلاش مي‌کند (از جمله اقدام تاريخي تغيير نام خياباني در تهران که به نام خالد اسلامبولي، قاتل رئيس‌جمهور انور سادات، بود به نام سيد حسن نصرالله، دبيرکل حزب‌الله که توسط اسرائيل ترور شد).

با اين حال، علي‌رغم روابط رو به بهبود بين دو کشور، مصر، مانند ساير کشورهاي آفريقايي، با تلاش ايران براي احياي «شبح فرقه‌اي» و ترويج ايده‌هاي شيعي‌سازي در اين کشور مخالف است. اخراج امير موسوي، ديپلمات سابق ايراني که در سال 2018 از الجزاير به اتهام مشابه اخراج شده بود، نشانه‌اي از اين موضوع است.

ج. بعد اقتصادي

به طور کلي، ايران به دنبال کشورها و مقاصدي است که به آن امکان مي‌دهد رژيم تحريم‌ها را دور بزند. اگرچه روابط اقتصادي بين تونس و ايران در گذشته ناچيز بوده است واردات تونس از ايران در سال 2022 به 1.4 ميليون دلار رسيد، در مقايسه با 4.8 ميليون دلار در سال 2015؛ صادرات تونس به ايران از 12.58 ميليون دلار در سال 2014 به تنها 80,000 دلار در سال 2023 کاهش يافت تشکيل کميته اقتصادي مشترک بين دو کشور، که در آوريل 2025 براي انجام آن تصميم‌گيري شد، نمونه‌اي از تمايل ايران براي استفاده از ظرفيت تونس براي گسترش روابط اقتصادي و همچنين دور زدن تحريم‌هاي غربي است.

د. بعد ديني

اگرچه در تونس بيش از چند هزار شيعه زندگي نمي‌کنند، اما براي ايران اين کشور بستري براي تعميق نفوذ خود است. در الجزاير و ليبي حضور شيعي قابل‌توجهي وجود ندارد و اين موضوع به‌ويژه ايران را نگران مي‌کند، زيرا تهران از تغييرات سياسي، به‌ويژه در الجزاير، که ممکن است به روابط با ايران آسيب بزند، هراس
دارد.

بنابراين، تهران تلاش مي‌کند تا روابط با جوامع شيعي در تونس را تقويت کند تا نفوذ خود را در اين کشور، صرف‌نظر از هويت نظام حاکم، تثبيت کند. براي تقويت ارتباط مستقيم با شهروندان شيعه تونس، ايران مراکز فرهنگي در تونس افتتاح کرده و فعاليت مؤسسات ايراني مانند «اهل‌البيت» را گسترش مي‌دهد.

در ظاهر، تقويت جايگاه قيس سعيد، رئيس‌جمهور تونس، بايد به روابط با ايران آسيب مي‌رساند، به دليل کاهش جايگاه جنبش اخوان‌المسلمين (النهضه) و تقويت گرايشات اقتدارگرايانه تحت رهبري او. اما با اين حال، دشمني عميق او با اسرائيل، نزديکي عميق برادرش، نواف سعيد، به ايران و به‌ويژه به شيعيان (با توجه به شايعاتي مبني بر اينکه خود او شيعه است)، و روابط پرتنش بين تونس و مراکش در سال‌هاي اخير، «زمينه مساعدي» در ديدگاه حکومت تونس براي تعميق همکاري با تهران ايجاد کرده است.

گسترش همکاري‌هاي ايران و تونس و ارتباط با اسرائيل

در رابطه با اسرائيل، بازديد عراقچي از تونس نمونه ديگري از چالش فزاينده‌اي است که ايران، از جمله در زمينه خرابکاري سياسي و ديني، ايجاد مي‌کند. با وجود تمايل به تمرکز اوليه بر مؤلفه‌هاي تهديد مستقيم ايران عليه اسرائيل برنامه هسته‌اي، موشک‌هاي بالستيک، «محور مقاومت» منطقه‌اي و گروه‌هاي نيابتي نبايد از اين روند نگران‌کننده که در سال گذشته شدت گرفته است، غفلت کرد.

اسرائيل مي‌تواند مجموعه‌اي از اقدامات ديپلماتيک را براي مقابله با تحول نگران‌کننده در روابط تونس با ايران پيش ببرد در درجه اول با درخواست از دولت ايالات متحده براي استفاده از نفوذ خود بر دولت تونس و الزام آن به کاهش روابط با تهران.

در عين حال، اسرائيل بايد با کشورهاي عربي ميانه‌رو (مصر، امارات متحده عربي و عربستان سعودي) و همچنين کشورهاي اروپايي که علاقه زيادي به تقويت ثبات کشورهاي شمال آفريقا دارند (مانند ايتاليا) و به طور کلي از گسترش جايگاه سياسي و امنيتي ايران در شمال آفريقا نگران هستند، همکاري کند تا بر قيس سعيد و اطرافيانش فشار بياورند تا اقداماتي انجام دهند که مانع گسترش نفوذ ايران در کشورشان شود. اين مسئله شامل مبارزه قاطعانه با مؤسسات تأسيس‌شده توسط ايران نيز مي‌شود که هدفشان ايجاد ارتباط مستقيم با جوامع شيعي در تونس است.

از همه مهم‌تر، تحول در روابط بين تونس و ايران، جايگاه و اهميت زياد روابطي را که در دهه‌هاي اخير بين اسرائيل و مراکش شکل گرفته، برجسته مي‌کند، کشوري که در مبارزه با گسترش نفوذ ايران در شمال آفريقا نيز پيشرو است. بنابراين، گسترش روابط و طراحي استراتژي مشترک با کشورهاي ديگر (از جمله مراکش) براي کاهش حضور ايران در آفريقا به طور کلي و در شمال آفريقا به طور خاص از اهميت بالايي برخوردار است.

با توجه به تنش فزاينده بين ايران و غرب (به‌ويژه ايالات متحده، آلمان، بريتانيا و فرانسه، به دليل اختلافات در رابطه با برنامه هسته‌اي ايران)، احتمالاً تمايل ايران براي گسترش نفوذ سياسي و امنيتي به کشورهاي ديگر در سراسر جهان، به‌ويژه قاره آفريقا، افزايش خواهد يافت. در حال حاضر، استفاده از فرصت پايان جنگ دو ساله در نوار غزه که باعث تاخير در همکاري بين اسرائيل و مراکش شده بود و همچنين تشديد همکاري‌ها با اين کشور و ساير کشورهاي آفريقايي براي ايجاد يک استراتژي مشترک در برابر دخالت ايران در شمال اين قاره، به‌ويژه در تونس، از اهميت بالايي برخوردار است.