نگاهي به؛ مکتب شعر عاشورايي آذربايجان وعناصر ساختاري و ويژگي‌هاي آن (1)

يعني يک مکتب ادبي واقعي يا داراي ارزش واقعي ادبي، نمي‌تواند بدون داشتن ريشه و زمينه و به صورت خلق‌السّاعه پديد آيد. البته ممکن است يک يا چند نفر، بخصوص در روزگار ما که رسانه‌هاي نو در دسترس همگان است، بتوانند يک مکتب ادبي خلق‌السّاعه درست کنند، اما اينگونه مکتب‌هاي خلق‌السّاعه و رسانه‌اي و مصنوعي در واقع مکتب به معناي حقيقي آن نيستند. چنانکه طي دهه‌هاي اخير افرادي در ساحت شعر فارسي مکتب‌هاي متنوعي موسوم به شعر حجم و موج نو و فراموج و... را پديد آوردند. ولي اين مکتب‌ها بسيار زود به زوال گراييدند و از يادها رفتند. علت اصلي زوال زودهنگام اين مکتب‌ها نيز بي‌ريشه بودن آنها، ناهمخواني‌شان با جريان اصيل و ملي شعر و ذوق ايراني و بي‌توجهي آنها به سنت‌هاي ادبي و انديشه‌ي شعر ايران بوده‌است. اينگونه مکتب‌ها اغلب شورش و طغياني ادبي در برابر مکتب يا مکتب‌هاي موجود يا واکنشي در مقابل آنهاست!

مکتب شعر عاشورايي آذربايجان، مکتب نوپديدي نيست. جريان شعر آييني و عاشورايي طي قرنهاي گذشته در آذربايجان رشد کرده و در دوره‌ي قاجار به شکل يک مکتب ادبي درآمده و پس از آن نيز مراحل شکوفايي خود را طي کرده‌است و امروز به صورت مکتبي زنده، پويا، تأثيرگذار، مردمي و در عين حال فاخر در عرصه‌ي ادبيات ايران و جهان تشيع مي‌درخشد. شعر آييني آذربايجان از قرن ششم در توحيديه‌ها و مناجاتها و مدايح و مراثي شاعران بزرگي چون نظامي گنجوي، خاقاني شرواني، شيخ محمود شبستري، اوحدي مراغه‌اي، عمادالدين نسيمي، صائب تبريزي و ديگران، کمال و شأن و شکوه خود را نشان داده‌است. مکتب شعر آييني و عاشورايي آذربايجان بر زمينه و در امتداد آثار بلند و ماندگار اين شاعران پديد آمده‌است.

شعر عاشورايي و آييني آذربايجان دوره‌هاي تحول و تکامل خود را طي قرن‌ها طي کرده‌است که به اجمال مي‌توان دوره‌ي قبل از صفويه، از صفويه تا پايان عهد قاجار، و دوره‌ي پهلوي‌ و دوره‌ي انقلاب اسلامي را نام برد.

در دوره‌ي پهلوي‌، شعر آييني در آذربايجان با ورود به ميدان مبارزه با حکومت ضد‌اسلامي پدر و پسر پهلوي، وارد دوره‌اي خاص از تحول معنايي و رويکرد سياسي شده‌است. اين رويکرد سياسي در اشعار شاعراني چون صادق تائب تبريزي، سيدحسين کهنمويي، انور اردبيلي و برخي ديگر از شاعران مکتب شعر آييني آذربايجان نمود بارزي دارد.

دوره‌ي پهلوي تنها دوره‌ي حکومتي در تاريخ ايران از صفويه به بعد است که در آن حکومت به مقابله با شعائر و مظاهر شيعي و عاشورايي برخاست. ممنوعيت حجاب وعزاداري براي سيدالشهداء«عليه‌السلام»، ممنوعيت پوشيدن لباس روحانيت در دوره‌ي پهلوي اول، بي‌اعتنايي به شعر و ادب آييني و ستايشگران اهل‌بيت«عليهم‌السلام» و حتي مقابله با ترويج شعر و ادب آييني و عاشورايي در زمان حکومت هر دو پهلوي، از جمله اقداماتي است که در تاريخ ايران از صفويه به بعد، تنها در اين‌ دوره ديده شده‌است. 

دوره‌ي انقلاب اسلامي که از سال 1357 يعني از سال پيروزي انقلاب اسلامي و تشکيل جمهوري اسلامي آغاز مي‌شود، دوره‌اي خاص و درخشان در تاريخ شعر آييني و عاشورايي ايران است. در اين دوره جريان شعر آييني با توجه به همخواني و همخوني آن با انقلاب و حکومت اسلامي، توجه افزونتر نهادهاي حکومتي و مردم به شعر آييني، گسترش رسانه‌ها و تشکل‌هاي مذهبي و بخصوص انجمن‌هاي ادبي آييني و افزايش شمار شاعران، به جرياني عظيم تبديل شده‌است. تحول فرهنگي عميقي که در سايه‌ي انقلاب و استقرار نظام اسلامي در ايران رخ داده، بر فضاي ادبي کشور نيز تأثير ژرف و شگرفي نهاده و زمينه را براي شکوفايي خلاقيت شاعران در حوزه‌ي شعر آييني فراهم آورده‌است. شايد بتوان گفت که در هيچ يک از ادوار تاريخ ايران، شعر آييني مانند دوره‌ي انقلاب اسلامي رشد و گسترش نداشته‌است.