نوبت به قطعي گاز رسيد

در اين بين ابتدايي‌ترين اقدام دولت براي مقابله با ناترازي، قطع گاز صنايع است. هر سال با آغاز فصل پاييز و سرد شدن هوا، بحث قطع گاز صنايع هم مطرح مي‌شود. البته امسال صنايع با معضل جديدي مواجه شدند که آن هم قطع گاز در تابستان بود. براي اولين بار گاز مورد نياز صنعت سيمان در فصل گرم سال با محدوديت قابل‌توجهي مواجه شده است.

به گزارش دنياي اقتصاد؛ با وضعيت پيش آمده هر سال عدم‌النفع صنايع از ناترازي انرژي بيشتر مي‌شود. وضعيت بازار، اشتغال و برنامه‌هاي آتي صنايع هم دچار چالش مي‌شود. اواخر دي ماه سال گذشته بود که صنعتگران از تصويب قطع کامل برق و گاز صنايع خبر دادند. اقدامي که اعتراض شديد وزير صمت را به دنبال داشت و در نهايت اجرايي نشد. با وجود اين که سال گذشته وضعيت تامين انرژي صنايع تا اين مرحله حساس پيش رفت، اقدام خاصي براي جلوگيري از تکرار اين وضعيت طي امسال انجام نشده است.

آمار‌ها نيز حاکي از تشديد ناترازي گاز طي سال جاري است. آن‌طور که سعيد توکلي، مديرعامل شرکت ملي گاز اعلام کرده است ناترازي سال گذشته 300 تا 350‌ميليون مترمکعب بوده و امسال به 350 تا 400‌ميليون مترمکعب خواهد رسيد. در واقع ناترازي گاز به نصف نياز روزانه که 700‌ميليون مترمکعب است، مي‌رسد. همچنين مديرعامل شرکت ملي گاز نيز تصريح کرد که طي امسال گاز صنايع حياتي مانند غذايي و دارو قطع نمي‌شود. اما تصميم‌گيري در مورد صنايع عمده که انرژي‌بر هستند با توجه به ناترازي سنواتي که وجود دارد بستگي به درجه حرارت هوا و ميزان مصرف بخش خانگي دارد.

عدم‌النفع دو‌ميليارد دلاري صنايع

فعالان اقتصادي مي‌گويند همچنان با رشد مصرف گاز از يک سو و عدم افزايش توليد از سوي ديگر مواجه هستيم. اين شرايط سبب مي‌شود تا در بهترين حالت وضعيت قطع گاز صنايع مانند سال گذشته باشد. آنها مي‌گويند عمده مصرف گاز در ايران، بخش خانگي است. اما خبري از اصلاح الگوي مصرف در اين بخش نيست. همچنين برعکس خاموشي‌هاي برق، هيچ وقت گاز منازل قطع نمي‌شود و همواره صنايع در اولويت محدوديت‌ها قرار
دارند.

آرش نجفي، رئيس کميسيون انرژي اتاق ايران در پاسخ به اين سوال که با توجه به تجربه چند سال گذشته درخصوص قطع گاز صنايع، آيا امسال برنامه‌ريزي در اين زمينه انجام شده است يا خير، گفت: بعيد است که در اين مدت محدود ساختار اقتصاد کلان کشور تغيير کرده باشد و يا در مصرف گاز صرفه‌جويي جدي انجام شده باشد. به غير از اصلاح الگوي مصرف راه‌حل ديگري نداريم. احتمالا قرار است مسوولين شرکت گاز هم مانند وزارت نيرو غافلگير شوند و تلافي کسري‌ها را بر سر صنايع خالي کنند.

نجفي گفت: تشکيل کنسرسيومي از پتروشيمي‌ها براي تامين گاز صنايع مطرح است. اما سرمايه‌گذاري و استحصال گاز از ميادين گازي حدود چهار سال طول مي‌کشد. بحث واردات روزانه 30 تا 40‌ميليون مترمکعب گاز از ترکمنستان هم مطرح است که اين عدد در بهترين صورت نياز پتروشيمي‌ها را تامين مي‌کند. نجفي در پاسخ به اين سوال که قطع برق آسيب بيشتري به صنايع وارد مي‌کند يا گاز، گفت: قطع برق قطعا آثار منفي گسترده‌تري دارد. واقعيت اين است که همه صنايع ما وابسته به برق هستند، اما همه صنايع وابسته به گاز نيستند. با اين وجود خسارت کسري و قطع گاز کمتر از قطع برق نيست.

وي افزود: سال گذشته عدم‌النفع صنايع از قطع گاز 2‌ميليارد دلار بوده است. متعاقبا بخشي از همين عدد خسارت محسوب مي‌شود، چرا که بحث هزينه‌هاي کارگري و جاري هم مطرح است و درآمدي کسب نمي‌شود. رئيس کميسيون انرژي اتاق ايران گفت: محدوديت‌هاي مربوط به قطع گاز سال گذشته از 15 مهر آغاز شد و تا 15 اسفند ادامه پيدا کرد. ميانگين قطع گاز صنايع هم 65 روز بود. احتمالا امسال صنايع 60 تا 70 روز دچار کمبود گاز شوند.

تشديد قطع گاز صنايع

صنايع سيمان، فولاد و پتروشيمي سه صنعتي‌اند که در اولويت قطع گاز قرار دارند. صنعت فولاد از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين صنايعي است که وابستگي شديدي به گاز دارد. بخش عمده توليد فولاد در ايران وابسته به گاز است. مديران شرکت‌هاي فولادي تاکيد دارند که هنوز برنامه دقيقي براي تامين گاز صنعت در فصل سرد سال تدوين نشده است.

به اعتقاد آنها امسال با آغاز زودهنگام محدوديت‌هاي مربوط به گاز شرايط براي صنعت فولاد بدتر مي‌شود. پيش‌بيني توليدکنندگان فولاد حاکي از عدم توليد 6‌ميليون تن فولاد طي سال جاري در نتيجه ايجاد محدوديت‌هاي گاز است. در همين زمينه يک فعال صنعت فولاد، تنها راهکار کوتاه‌مدت مقابله با ناترازي گاز و تامين گاز صنايع را اصلاح قيمت و کنترل مصرف گاز خانگي مي‌داند. او در اين رابطه گفت: مصرف خانگي در حال افزايش و ميزان توليد و برداشت از ميادين گازي به دليل عدم سرمايه‌گذاري براي اورهال کاهش يافته است. با اين وضعيت ميزان محدوديت گاز صنايع هر سال افزايش خواهد يافت.

اين توليدکننده فولاد گفت: بيش از 80 درصد توليد فولاد در ايران وابسته به گاز است. اساسا استفاده از گاز مزيت رقابتي صنعت فولاد ايران است. به طور ميانگين 5 درصد گاز کشور توسط صنعت فولاد مصرف مي‌شود، اما متاسفانه اولين محدوديت‌ها شامل حال صنعت فولاد مي‌شود. به گفته وي، از مجموع محدوديت‌هاي گاز و برق، صنعت فولاد سالانه حدود 3 تا 5‌ميليارد دلار عدم النفع توليد دارد.

قطع گاز صنايع در تابستان

شرکت‌هاي سيماني وضعيتي به مراتب بدتر از ساير صنايع درخصوص تامين گاز دارند. به طوري براي اولين بار صنايع سيماني در تابستان با قطع گاز مواجه شده‌اند. يک فعال صنعت سيمان درخصوص وضعيت تامين گاز صنايع سيمان گفت: امسال براي اولين بار صنعت سيمان در تابستان درگير محدوديت گاز و مجبور به مصرف مازوت شده است. محدوديت‌هاي مربوط به گاز در سال 1402 در آبان ماه، در سال 1403 در نيمه دوم مهر و در سال 1404 از اول ارديبهشت آغاز شده است.

اين صنعت در حال حاضر با محدوديت 75 درصدي گاز مواجه است و در حال حاضر صرفا 25 درصد گاز اين بخش تامين مي‌شود. وي افزود: صنعت سيمان براي جبران کسري گاز مجبور به استفاده از مازوت شده است. مصرف مازوت هزينه جانبي بالايي را به صنعت تحميل مي‌کند. هزينه حمل فرآورده نزديک به قيمت خود سوخت است. در چنين شرايطي هزينه تامين سوخت حدود دو برابر افزايش مي‌يابد که به رشد هزينه توليد منجر مي‌شود.

اين فعال صنعت سيمان گفت: ذخيره‌سازي سوخت مازوت امسال زودتر انجام شده است، اما محدوديت گاز اين فرصت را هم از صنعت سيمان گرفت. چرا در نتيجه مصرف، ذخيره‌سازي کامل مازوت انجام نشده است. وي توضيح داد: ميزان توليد سيمان در سال 1402، حدود 76‌ميليون تن بوده و در سال 1403به 72‌ميليون تن رسيده است.

در سه ماه اول امسال نيز افت ده درصدي کاهش توليد اتفاق افتاده است. در چنين شرايطي، اين روند منفي توليد بايد متوقف شود. البته حفظ سطح توليد و جبران کاهش توليد بستگي به وضعيت تامين سوخت دارد.

وي گفت: 66‌ميليون تن سيمان در بازار داخلي به مصرف مي‌رسد. حدود 13 تا 14‌ميليون تن نيز سهم بازار‌هاي صادراتي است. با وضعيت فعلي توليد هم بازار داخلي و هم صادراتي به خطر مي‌افتد. درخواست ما از دولت اين است که يک برنامه مشخص ارائه کند تا با اطلاع از ميزان برق و گاز براي توليد برنامه‌ريزي کنيم. در حال حاضر امکان برنامه‌ريزي و پيش‌بيني روند توليد را نداريم.

يک‌سوم پتروشيمي‌ها با کمبود گاز مواجه‌اند

يک فعال صنعت پتروشيمي نيز در مورد وضعيت تامين گاز صنايع مي‌گويد: بسياري از اقلام توليدي صنعت پتروشيمي مشکلي بابت گاز ندارند. واحد‌هاي پليمري که بازار صادراتي خوبي دارند از گاز متان که با کمبود آن مواجه هستيم، استفاده نمي‌کنند. عمده فشار بابت گاز روي واحد‌هاي متانول و اوره است. با اين حال با شروع فصل سرد و افزايش مصرف گاز گزينه ديگري جز قطع گاز صنايع وجود ندارد. در چنين شرايطي حدود يک‌سوم پتروشيمي‌ها دچار مشکل مي‌شوند.

وي اضافه کرد: پتروشيمي‌ها در حال برنامه‌ريزي براي سرمايه‌گذاري در ميادين گازي براي تامين گاز مورد نياز خودشان هستند. قرارداد‌هايي نيز براي جمع‌آوري گاز‌هاي فلر و افزايش توليد منعقد کرده‌اند. در کوتاه‌مدت هم مي‌توان گاز وارد کرد. واردات روزانه 15ميليون مترمکعب گاز از ترکمنستان صرفا يک‌سوم نياز گاز مورد نياز صنعت پتروشيمي را تامين مي‌کند.

پتروشيمي‌ها يک طرحي دارند و مي‌گويند اگر مردم صرفه‌جويي کنند، ما حاضر هستيم گاز را به چندبرابر قيمت از مردم بخريم. ميزان مصرف گاز خانوار در زمستان 700‌ميليون مترمکعب است. اگر 7 درصد صرفه‌جويي شود، کل خوراک صنعت پتروشيمي که حدود 45‌ميليون مترمکعب است تامين مي‌شود. وي گفت: ميزان عدم‌النفع صنعت پتروشيمي بستگي به ميزان قطع گاز دارد. به نظر مي‌رسد وزارت نفت تدارک بهتري ديده است. احتمالا امسال با آمادگي بيشتري وارد زمستان شويم و وضعيت تامين گاز بهتر از سال گذشته باشد.

دولت تصميم بگيرد

آزادسازي قيمت حامل‌هاي انرژي و تغيير سيستم گرمايشي منازل، دو راهکار مدنظر فعالان بخش خصوصي براي عبور از ناترازي گاز و تامين گاز صنايع است. در همين رابطه عباس جبال‌بارزي، نايب رئيس کميسيون صنعت اتاق ايران مي‌گويد: قطعا هيچ اقدامي براي تامين گاز مورد نياز صنايع در ماه‌هاي آينده نشده است. ميزان توليد هم تغييري نکرده است.

مانند سال‌هاي گذشته ابتدا گاز نيروگاه‌ها سپس صنعت فولاد و سيمان و بعد ساير صنايع قطع مي‌شود. در مورد برق تا حدودي عدالت وجود دارد و مصرف خانگي هم مشمول خاموشي مي‌شود، اما براي گاز اين طور نيست.

جبال‌بارزي افزود: قطع گاز و برق هر دو تاثير مخربي بر صنايع مي‌گذارد. اگر برق قطع شود، کل فعاليت توليدي متوقف مي‌شود. در مورد گاز برخي صنايع آسيب بيشتر و برخي ديگر آسيب کمتري مي‌بينند. ضمن اين که اگر گاز نيروگاه‌ها قطع شود برق کمتر توليد مي‌شود؛ بنابراين لزوما اينطور نيست که اگر گاز صنايع قطع شد، برق قطع نشود. وي درخصوص راهکار‌هاي مقابله با ناترازي گاز صنايع گفت: مصرف گاز خانگي در ايران بسيار بيشتر از حد معمول است. 80 درصد خانوار ايراني بخاري استفاده مي‌کنند که مصرف گاز بالايي دارد. اگر دولت سيستم گرمايشي خانه‌ها را به صورت رايگان از بخاري به پکيج تغيير دهد، مصرف گاز خانگي حدود 50 تا 60 درصد کاهش مي‌يابد.

دولت مي‌تواند همين ميزان گاز صرفه‌جويي شده را به قيمت آزاد به صنايع بفروشد و هزينه‌اي که براي منازل صرف کرده است را جبران کند. اين راهکار قابليت اجرا دارد، اما دولت توجهي به آن ندارد.

عضو هيات نمايندگان اتاق بازرگاني ايران گفت: همچنين بايد قيمت حامل‌هاي انرژي جهاني شود تا پديده قاچاق گازوئيل و بنزين اتفاق نيفتد و الگوي مصرف هم اصلاح شود. با اين اقدام گاز واحد‌هاي توليدي قطع نمي‌شود، اشتغال کاهش نمي‌يابد و اقتصاد نيز ضربه نمي‌خورد.

دولت مي‌تواند از دهک‌هاي پايين با ارائه ما‌به‌تفاوت قيمت حمايت کند. خانواده‌ها بهتر از دولت مي‌توانند يارانه خود را مديريت کنند. جبال‌بارزي اضافه کرد: امسال هم قطعي گاز داريم و نيروگاه‌ها مازوت مي‌سوزانند. براي جلوگيري از قطع گاز صنايع و آلودگي ناشي از مازوت‌سازي بايد دولت همين الان در مورد قيمت انرژي يک تصميم جدي بگيرد.

وي درخصوص ميزان زيان صنايع مختلف از قطع گاز نيز گفت: صنايعي که خوراک گاز بالايي دارند مانند سيمان، فولاد و پتروشيمي زيان بيشتري را از قطع گاز متحمل مي‌شوند. يک کارخانه سيمان ممکن است در سال هزار‌ميليارد تومان سودآوري داشته باشد. اگر اين مجموعه سه روز در هفته محدوديت گاز داشته باشد با ماهي 10‌ميليارد تومان زيان مواجه مي‌شود که عدد بزرگي است.

از طرف ديگر مصرف‌کننده هم با قيمت بالاي کالا مواجه مي‌شود. همان‌طور که نتيجه قطع برق صنعت سيمان در بهار امسال، گران شدن دو تا سه برابري قيمت سيمان بود. نايب رئيس کميسيون صنعت اتاق ايران با تاکيد بر اين که قطع گاز يک‌سري از صنايع باعث توقف کوره مي‌شود که زيان‌هاي مالي و انساني به دنبال دارد، گفت: يک زماني به صنايع گفتند گازوئيل مصرف نکنيد، گاز فراوان داريم. الان که توليدکننده‌ها به سراغ گاز رفته‌اند، با وجود اين که دومين دارنده گاز جهان هستيم، مي‌گويند گاز نداريم.

هرچند گفته مي‌شود که ذخاير نيروگاهي بيش از 60 درصد نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته افزايش يافته است. اما مشخص نيست که صنعت هم سهمي از اين ذخاير خواهد داشت يا نه. در شرايطي که هم‌اکنون نيز تاب‌آوري صنايع با قطعي برق به مرز هشدار رسيده است.

قطع گاز مي‌تواند اين روند را تشديد کند. درحالي تامين گاز صنايع کشور به عنوان دومين دارنده ذخاير گاز جهان در‌هاله‌اي از ابهام قرار دارد و همه چيز به ميزان دماي هوا سپرده شده است که قطع و کمبود گاز به توقف توليد، تعديل نيرو، مشکلات معيشتي براي خانوار و معضلات اجتماعي منجر مي‌شود.