صادرات آب از ايران در اوج خشکسالي

کاهش شديد ذخاير سدها، خشک شدن چاه‌هاي کشاورزي، نشست زمين و بروز تنش آبي، تنها بخشي از واقعيت تلخ مديريت منابع آب در کشور است. اما در دل اين بحران، همچنان ميليون‌ها تن محصولات آب‌بر کاشته مي‌شوند؛ از جمله هندوانه، که رکورددار مصرف آب در بين محصولات کشاورزي است.

به گزارش خبرگزاري فارس؛ طبق گزارش‌هاي وزارت نيرو، بيش از 270 شهر کشور در تنش آبي به سر مي‌برند. با اين حال، آمار وزارت جهاد کشاورزي نشان مي‌دهد که سالانه بيش از 4 ميليون تن هندوانه در ايران توليد مي‌شود. اين محصول، براي رشد، نياز به حدود 300 تا 500 ليتر آب به ازاي هر کيلو دارد؛ يعني چيزي نزديک به 1.5 ميليارد مترمکعب آب در سال، فقط براي هندوانه.

فاجعه وقتي عميق‌تر مي‌شود که بدانيم حدود 600 هزار تن از اين محصول، به خارج از کشور صادر مي‌شود؛ بيشتر به کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس، که به دليل کمبود منابع، به واردات محصولات کشاورزي روي آورده‌اند. به بيان ساده‌تر، ايران در حالي که مردمش با قطعي آب مواجه‌اند، آب خود را در قالب هندوانه صادر مي‌کند؛ مفهومي که به آن «صادرات آب مجازي» گفته مي‌شود.

اين در حالي است که قيمت فروش هندوانه در بازار داخلي، به حدي پايين است که براي کشاورزان صرفه اقتصادي ندارد. در برخي مناطق، نرخ فروش اين محصول به کمتر از 1500 تومان براي هر کيلو رسيده است؛ رقمي که حتي هزينه‌ برداشت را هم پوشش نمي‌دهد. بسياري از کشاورزان مجبور مي‌شوند هندوانه‌هاي رسيده را در زمين رها يا در کنار جاده‌ها تخليه کنند.

با وجود هشدارهاي چندين ساله کارشناسان، هنوز «الگوي کشت» ملي که قرار بود جهت کشاورزي را در ايران اصلاح کند، اجرايي نشده است. نه برنامه‌اي عملياتي براي منع کشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک ديده مي‌شود، نه حمايت مناسبي براي کشاورزاني که به‌دنبال تغيير الگوي توليد هستند.

از سوي ديگر، نبود سياست‌هاي تشويقي براي استفاده از آبياري نوين، کشت گلخانه‌اي يا جايگزين‌هاي کم‌آب‌بر، باعث شده کشاورزان ناچار به همان الگوي سنتي بمانند. اين در حالي است که کشورهايي با بحران‌هاي مشابه، با تغيير سياست‌گذاري و حمايت عملي، توانسته‌اند مصرف آب کشاورزي را تا نصف کاهش دهند.

با ادامه روند فعلي، نه تنها آب زيرزميني کشور در معرض نابودي کامل است، بلکه کشاورزان نيز در دور باطل بي‌آبي، محصول پرمصرف و سود اندک گرفتار مانده‌اند. کشت هندوانه و صادرات آن، ديگر نه افتخار کشاورزي است و نه توجيه‌پذير براي کشوري که حتي تأمين آب شربش نيز به سختي انجام مي‌شود.