رويکرد انقلابي در مکتب شعر عاشورايي آذربايجان؛ پيش و بعد از انقلاب اسلامي

اين شاعران در سالهاي دفاع مقدس، خلاقيت وآفرينش ادبي  خود را به ايجاد خاکريزهاي ادبي در مقابل دشمن اشغالگر معطوف داشته‌ بودند و طي سال‌هاي اخير نيز نسبت به حوادث و جريان‌هاي مختلفي که در کشور و جهان اسلام رخ داده - مانند جريان تکفيري و جنگ جهان سلطه با جريان مقاومت و آزادگي، حماسه‌هاي مدافعان حرم، جنگ ائتلاف وهابيت با شيعيان يمن، کشتار حجاج در منا(1394 شمسي)، فتنه‌هاي داخلي و وحوادث ديگر- واکنش نشان داده و آثار بسياري در اين زمينه سروده‌اند.

سخن پاياني اينکه؛ ارزش شعر آييني انقلابي و جهادي چه در دوره‌ي حاکميت نظام اسلامي و در پشتيباني از آن و چه در دوره‌ي حاکميت ستمگران و دشمنان اهل‌بيت«عليهم‌السلام» و در مبارزه با آن، بسيار بالاتر و فراتر از ارزش کار شاعراني بوده است که تنها به مدح و ثناي و رثاي خاندان وحي مي‌پردازند و ساده‌انديشانه يا محافظه‌کارانه و عافيت‌طلبانه در شعر خود از موضع‌گيري در حمايت از حکومت اسلامي و يا ابراز ضديت با نظام سلطه و دشمنان حکومت اسلامي خودداري مي‌کنند. اين ارزش، از درگيري و مبارزه‌ي شعر انقلابي و جهادي با حاکميت دشمنان مکتب اهل‌بيت«عليهم‌السلام» ناشي مي‌شود.

« کميت...در مقابل امام صادق(عليه السلام)يک قصيده‌اي مي‌خواند. شعر کميت جهاد است. شعر دعبل جهاد است؛ اما شعر بسياري از شعرايي که در مدح رسول‌الله(صلي‌الله‌عليه وآله) شعر مي‌گفتند، در توحيد خدا شعر مي‌گفتند...جهاد نيست. چرا؟ چون براي عبدالملک [پنجمين حاکم اموي] اشکالي ندارد که در مدح رسول‌الله(صلي‌الله‌عليه وآله) شعر بگويند...اگر عبدالملک در زمان رسول‌الله (صلي‌الله‌عليه وآله) بود، به جاي جدّش يا سَلَفش ابوسفيان، او هم با رسول‌الله (صلي‌الله‌عليه وآله) مي‌جنگيد؛ اما حالا که رسول‌الله(صلي‌الله‌عليه وآله) نيست، هر چه مي‌خواهند براي رسول‌الله (صلي‌الله‌عليه وآله) شعر بگويند، براي او اهميتي ندارد. او مي‌گويد من جانشين رسول‌الله‌‌ام. براي او اهميت دارد که کسي درباره‌ي فرزند رسول‌الله(صلي‌الله‌عليه وآله) يعني علي بن‌الحسين‌السجاد(عليه‌السلام) شعر نگويد. کميت که مي‌آيد درباره‌ي علي بن‌الحسين(عليه‌السلام) شعر مي‌گويد، شعرش جهاد است؛ چرا؟ چون مضمونش درگيري با هشام بن عبدالملک و با خود عبدالملک - خليفه‌ي زمان- است. همان روزها خيلي‌ها بودند که براي رسول‌الله(صلي‌الله‌عليه وآله) شعر مي‌گفتند، در توحيد شعر مي‌گفتند، اما هيچ گونه مبارزه‌اي محسوب نمي‌شد، چون درگيري محسوب نمي‌شد؛ لذاست که جهاد هم نبود. بنا بر اين شعر گفتن فرق مي‌کند. دعبل خزاعي شعرش جهاد است، کميت شعرش جهاد است.

آن وقت امام صادق(صلوات‌الله‌عليه) چون که يک عمل مجاهدت‌آميز اسلامي انجام گرفته، از اين زن بيوه، از آن جوان فقير، از آن پير فرتوت، از آحاد بني‌هاشم پول مي‌گيرد، چند هزار دينار درست مي‌کند، مي دهد به کميت. پس ببينيد قضيه فرق مي‌کند. نماز خواندن يک وقت جهاد است، يک وقت جهاد نيست؛ انفاق کردن يک وقت جهاد است، يک وقت جهاد نيست؛ شعر گفتن هم همينجور...» 43

امروز نيز ارزش کار و خلاقيت شاعران آييني که شعرشان از ويژگي انقلابي و جهادي برخوردار است، يعني در عين حمايت و دفاع از مکتب اهل بيت«عليهم‌السلام» و نظام شيعي و انقلابي با دشمنان اهل بيت«عليهم‌السلام» و نظام سلطه و مخالفان نظام ديني مبارزه مي‌کنند، و اين مبارزه در شعر و خلاقيت آنها متجلي است، بسيار فراتر از ارزش شعر و خلاقيت شاعراني است که تنها به شعر گفتن در مدح و ثنا و رثاي اهل‌بيت«عليهم‌السلام» اکتفا کرده‌اند.

استاد شهريار نمونه‌اي درخشان از خيل شاعران معاصر مکتب شعر عاشورايي آذربايجان بود که با موضعي روشن و شفاف در حمايت از انقلاب اسلامي وارد ميدان مبارزه شد و به قول خود يک لحظه از «جهاد قلمي» بازنايستاد و اشعار فراواني درباره‌ي مسايل انقلاب و عليه دشمنان انقلاب سرود. در حالي که «عده‌اي از روشنفکران وابسته به رژيم گذشته که با شهريار سابقه‌ي دوستي داشتند، مرتب به او فشار مي‌آوردند، برايش کاغذ مي‌نوشتند، در هجوش شعر مي‌گفتند و حتي او را ملامت مي‌کردند که تو چرا براي انقلاب اسلامي اينچنين دل مي‌سوزاني؟ ولي او مثل کوه ايستاده‌بود... بعضي از آنها [مخالفان شهريار] وابسته به رژيم و جزء دربار و دستگاه شاه محسوب مي‌شدند و بعضي از آنها هم توده‌اي [حزب توده] بودند و از جيره خواران شوروي سابق به شمار مي‌رفتند. همه‌ي اينها عليرغم اينکه از نظر ظاهري با هم فاصله داشتند، ولي از نظر مبنا و منطق، در فشار بر روي شهريار شريک بودند، اما شهريار محکم و مقاوم ايستاده‌بود...» 44

پايان

منابع :

43) خزان در بهار(جلد 2)، حسين حسني‌افشرد، انتشارات منشور، تبريز، 1389

44) همرزمان حسين عليه‌السلام (ده گفتار از حضرت آيت‌الله‌العظمي سيدعلي خامنه‌اي در تحليل مبارزات سياسي امامان معصوم عليهم‌السلام)، انتشارات انقلاب اسلامي، تهران، 1397

45) شهريار از نگاه حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي آذربايجان شرقي، تبريز، 1372