رويکرد انقلابي در مکتب شعر عاشورايي آذربايجان؛ پيش و بعد از انقلاب اسلامي

جعفري از کساني است که مبارزه‌ي ادبي و سياسي خود با رژيم شاه را سالها پيش از وقوع انقلاب اسلامي آغاز کرد و در جريان پيروزي انقلاب و بعد از آن فعاليت ادبي و سياسي مستمري داشته‌است. وي طبع رواني دارد و در موضوعات مختلف و متنوع شعر سروده‌است.

ابيات زير پاره‌اي از يک شعر اوست:

 

گل، جسم كائناته گله سنله تازه جان

اي آيه‌ي هدايت و اي سايه‌ي امان

نوكرلريم دئه، تا دئيه عشاق اؤلونجه جان

سنسن امير قافله، مولاي انس و جان

عالم دئير بو نكته‌ني  يكريز  و يكزبان

عجِّل علي ظهُورِکَ يا صاحِب‌الزّمان

 

گؤزلور سني گول آچماق اوچون سرمدي بهار

سندن اؤتوردي گردش ائدير ليلينن نهار

اي وارث پيمبر و قرآن و ذوالفقار

قويما خزان ائده، گول امّيدي انتظار

مه طلعتين گؤرونسه گئدر رونق جنان

عجِّل علي ظهُورِکَ يا صاحِب‌الزّمان

 

نرگس ساچيبدي عطريني، عشاقي مست ائديب

اهل ولاني گؤر نئجه نرگس پرست ائديب

زاهدلري بو بزمده ساغر به دست ائديب

چشم خمار ياره بيزي پاي بست ائديب

ساقي خوماريوم، منه وئرجام دلستان

عجِّل علي ظهُورِکَ يا صاحِب‌الزّمان...36

 

شعر«ياشا آزاده ياشا» نيز از سروده‌هاي معروف بيت‌الله جعفري است که زماني ورد زبان‌ها بود:

 

ياشا آزاده‌لرين رهبري دنياده ياشا

ياشا اي حجّت حق، باطن و پيداده ياشا

ياشا آزاده ياشا

 

انقلابين اساسين گؤرنئجه آلدين اله سن

سالدين عالم‌لره اعجازيله مين ولوله سن

بيزه رهبرسن الا پير جماران هله سن

گئتمسين، ليک آدين زنده‌دي دونياده، ياشا

ياشا آزاده ياشا

 

ائله عشقين يايليب جانلارا جاندير دييه‌سن

فرمانين حکم دگيل، روح رواندير دييه‌سن

يا دامارلاردا گزن  قرمزي قاندير دييه‌سن

هله مظلوم سني سسلير يئنه فرياده، ياشا

ياشا آزاده ياشا

 

فرج مهدي موعوده يولون فجر اولدي

فقير انسانه داياق، ظلمکارا زجر اولدي

انقلابين دهه‌سي چون دهه‌ي فجر اولدي

وئردي ظلم و ستمين کاخلاريني باده، ياشا

ياشا آزاده ياشا

 

شرق و غربين داغيلير کفره داياق قورقولاري

کفر و دينين داهي گئتمزله بير ارخه سولاري

انقلاب علوي فتح ائده‌جاق اردولاري

فرج قائمه عالم اولور آماده، ياشا

ياشا آزاده ياشا

 

بيزده الهامي بو گون دين نبي‌دن آليريق

هر سياسي جهتي خط ولي‌دن آليريق

امامين عطريني ده «سيد علي»دن آليريق

بيزه الگودي بوگون رهبر آزاده ياشا

ياشا آزاده ياشا

 

بيزکي بير عمردي حق حجتيني سسله‌ميشيق

اونون عشقيله‌ده  فرياده سني سسله‌ميشيق

«جعفري» مسلک اولوب، پنج تني سسله‌ميشيق

تاپميشيق دوز يولي چون عترت طاهاده، ياشا

ياشا آزاده ياشا 37

 

شاعران آذربايجان دردوره‌ي دفاع مقدس نيز که يکي از دوره‌هاي پرتب وتاب و خونين ميهن عزيزمان بود، نقش تاريخي خود را ايفا کردند. شاعران آييني مانند استاد شهريار، کريمي مراغه‌اي، محمد عابد، شکيب، شبخيز، کلامي زنجاني، مهدي خازن و ده‌ها شاعر ديگر آثار ماندگاري در تبيين حماسه‌هاي مدافعان نظام شيعي و تماميت ارضي ايران عزيز آفريدند که اين آثار، چونان ستاره‌هاي پرنور در سپهر تاريخ ادبيات معاصرآذربايجان مي‌درخشد. در اين زمينه اشعار استاد شهريار از توصيف بي‌نياز است، بويژه قصيده‌ي «سلام» او در بيش از 70 بيت و با ابياتي از اين سان :

 

سلام اي جنگجويان دلاور

نهنگاني به خاک و خون شناور

 

سلام اي صخره‌هاي صف کشيده

به پيش تانک‌هاي کوه پيکر

 

صف جنگ و جهاد صدر اسلام

صف عمار ياسر، مالک اشتر

 

به قرآن وصف او «بنيان مرصوص»

صف مولا علي، سردار صفدر

 

صفي کآنجا به فرمان نيست گوشي

مگر گوشي که با فرمان رهبر...

 

شما را با لقاء‌الله پيوست

سرِ دست است و هر آني ميسر

 

هنيئاً لک، که در يک طرفة‌العين

به طوبي مي‌چميّ و حوض کوثر

 

شهادت برترين معراج عشق است

گهش پروازي از جبريل برتر...

 

سلام اي پاسدار کعبه‌ي عشق

حريم عشق را چون حلقه بر در

 

به جان، پروانه‌ي شمع جماران

به دل، گرم طواف حج اکبر...

 

نويدت مي‌دهم، مهديّ موعود

سرافشانيش و بفشاريش در بر...

 

سلام اي لشکر پيروز اسلام

تو را هر دو جهان بايد مسخر

 

خدايت وعده‌ي فتح و ظفر داد

همه مستضعفين خواهي مظفر

 

تو هم با خون پاکان «شهريارا»

بشوي اوراق از اين ديوان و دفتر 38

 

منظومه‌ي «غواصّلار» که توسط صمد قاسم‌پور(1337 تبريز) به شيوه‌ي سهنديه‌ي استاد شهريار و به زبان آذري سروده شده، نمونه‌اي از اشعار شاعران آذربايجان در بيان حماسه‌ها و حالات رزمندگان دفاع مقدس مي‌باشد. بُرشي از اين منظومه چنين است :

 

...  قوي دئييم منظره لردن

 

بير طرفده ييخيلان قول- بويون اوچ يولداشي گؤردوم

بير طرفده يارالي سيمه دولاشدي باشي گؤردوم

بير طرفده نئجه خورشيدي‌يه باتميش قاشي گؤردوم

بير طرفده باشي يوخ بير يارالي قارداشي گؤردوم

موژ ووران قان ياشي گؤردوم

 

غسل تطهير اولونوب قانيله توفان آراسيندا

آخرين صبح نمازي قيلينيب قان آراسيندا

باخ بو سودايه، اولور جانيله جانان آراسيندا

قانلي ميدان آراسيندا

 

باغري قان، گؤزلري قان، سجده‌سي سجاده‌سي قاندير

مي و ميخانه‌سي قان، ساغري قان، باده‌سي قاندير

بلمي قان، قلمي قان، وصيتنامه‌سي قاندير

اوجا بوي قامتي قان، پيکري قان، جامه‌سي قاندير

اوره‌گي قان، سينه‌سي، گؤزياشي قاندير

يئري قان، تربتي قان، مقتلي قاندير، باشي قاندير

 

موج گهواره‌سي غواصّلارا، لاي لاي اوخويوردو

او قوجالميش قاري‌دا، رنگلي کمانين توخويوردو

 

نئجه سيزقين اوخويوردي :

لاي لاي اي جبهه لرين يورقوني، اي خسته جوانلار

لاي لاي اي شهد شهادت‌دن ايچيپ، کامه چاتانلار

لاي لاي اروند کناريندا قيزيل قانه باتانلار

خوش ياتين، اي قورو توپراقلارين اوستونده ياتانلار

 

خوش ياتين، ياخشي ياتيب سيز

ياخشي باش فکرين آتيب سيز

ياخشي جانانه چاتيب سيز... 39

پي نوشت:

36) تذکره‌ي شبگرد(معاريف علم و ادب و هنر آذربايجان‌غربي)، غلامرضا دانشفروز«شبگرد ارموي»، انتشارات اديبان، اروميه، 1378

37) بيزيم قبيله‌ميز قبله‌ميز بيردي (= قبيله و قبله‌ي ما واحد است)، به کوشش جلال محمدي، انتشارات هادي، تبريز، 1393

38) همان

39) ناله‌هاي شباهنگي (اشعار عاشورايي و مقاومت و پايداري استاد شهريار)، به کوشش جمشيد عليزاده، اداره کل حفظ آثار و نشر ارزشهاي دفاع مقدس آذربايجان شرقي، تبريز، 1389