70 درصد مبادلات روسيه و چين با ارز دو کشور انجام مي‌شود

«ميخائيل ميشوستين»، نخست وزير روسيه در جريان گفتگو با «لي کيانگ»، نخست وزير چين در پکن گفت که نزديک به سه چهارم معاملات بين مسکو و پکن در حال حاضر به روبل يا يوان انجام مي شود.

مسکو بارها اعلام کرده است که دلار و يورو را غيرقابل اعتماد مي‌داند، زيرا استفاده از آن‌ها در معاملات برون‌مرزي اين کشور به دليل تحريم‌هاي غرب بر سر درگيري در اوکراين امن محسوب نمي‌شود.

ميشوستين گفت: «70 درصد از مبادلات ميان روسيه و چين همين حالا با ارزهاي ملي يعني روبل و يوان انجام مي‌شود.»

نخست‌وزير روسيه که در يک انجمن تجاري در شانگهاي حضور داشت همچنين اشاره کرد که تصميم مشترک مسکو و پکن براي انجام بيشتر معاملات با ارز ملي، باعث افزايش قابل توجهي در تجارت دوجانبه دو طرف شده است. او گفت که اين تجارت در حاضر حاضر در مسيري است که قبل از موعد به هدف 200 ميليارد دلاري برسد. 

ميشوستين گفت: «در حالي که در سال 2021 تنها حدود يک چهارم از تسويه حساب‌هاي بين کشوري‌مان با استفاده از ارز ملي انجام شده بود، در سال گذشته تقريباً دو سوم آن‌ها با استفاده از ارز ملي صورت گرفت.»

او تأکيد کرد روسيه عزم دارد همکاري مالي دوجانبه را براي افزايش استقلال و بهبود خودکفايي اقتصادي تقويت کند.

ماه گذشته، معاون نخست وزير روسيه، الکساندر نواک اعلام کرد که مسکو در تجارت انرژي با همه شرکاي خارجي خود از ارز ملي استفاده خواهد کرد. او گفت که بيشترين تسويه حساب‌هاي اين حوزه به ارز يوان و روبل انجام مي‌شود و مسکو قصد دارد در صادرات انرژي به طور کلي از يورو و دلار دست بردارد.

مسکو و پکن، به ويژه بعد از اقدام کشورهاي غربي در تشديد تحريم‌ها عليه روسيه به بهانه جنگ اوکراين هر دو تلاش کرده‌اند وابستگي خود به دلار و يورو را در تجارت بين‌المللي کاهش دهند.

 ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهور روسيه پيشنهاد داده که يوان چيني بايد در تجارت خارجي روسيه، نه تنها در معاملات با چين، بلکه با کشورهاي آفريقا و آمريکاي لاتين نيز به طور گسترده‌تر استفاده شود.

سياست‌گذاران هندي هم در ماه‌هاي اخير گام‌هايي در جهت گذار از دلار به روبل و روپيه در تجارت دوجانبه با مسکو برداشته‌اند.

ايالات متحده آمريکا از آغاز قرن بيست و يکم با شور و شوق بيشتري از سلطه‌اش بر نظام مالي دنيا جهت جنگ‌افروزي اقتصادي عليه کشورهاي مخالف خود استفاده کرده.

 دو دانشمند علوم سياسي آمريکا به نام‌هاي  «ايان برمر» و «کليف کوپچان» مفهومي به نام «سلاح‌انگاري امور مالي» (Weaponization of Finance)  را براي اشاره به سياست‌هاي برخي کشورها در استفاده از نظام‌هاي مالي به عنوان ابزارهايي براي اعمال ديپلماسي زورمندانه عليه کشورهاي مخالف ابداع کرده‌اند.

به باور اين دو دانشمند، ايالات متحده آمريکا در حال حاضر به جاي توسل به مولفه‌هايِ سنتيِ برتريِ امنيتي خود-شامل ائئلاف‌هايي مانند ناتو و نهادهاي چندجانبه مانند بانک جهاني و صندوق بين‌المللي پول- به استفاده از نظام مالي به عنوان سلاح‌هايي براي پيشبرد سياست خارجي و امنيتي خود رو آورده و از تهديدِ قطع دسترسي به بازارها و بانک‌هاي اين کشور به عنوان اهرم فشار عليه کشورهاي مخالف خود استفاده مي‌کند.

اما کارشناسان مي‌گويند طي سال‌هاي اخير، توسل مفرط آمريکا به تحريم‌ها بدون توجه به اصل حاکميت مستقل کشورهاي ديگر، نشانه‌هايي را پديد آورده مبني بر اينکه اين سلاح دائماً در دستان آمريکا نخواهد بود.

اکنون کارشناساني در داخل خود آمريکا هشدار مي‌دهند که روند فروپاشي نظام تحريم‌ها آغاز شده و در اين روند، به ويژه تحريم‌هاي آمريکا عليه ايران، آن هم به خصوص در دوران رياست‌جمهوري «دونالد ترامپ» اثرگذار بوده است.

«دونالد ترامپ» بعد از به قدرت رسيدن در سال 2016 از تحريم‌ها به نحوي که آشکارا با دولت‌هاي قبل‌تر از او تفاوت داشت استفاده کرد. موسسه حقوقي «گيبسون دان» که در لس‌آنجلس مستقر است سال 2021 گزارش داد که طبق داده‌هاي گردآوري‌شده توسط اين موسسه، دولت ترامپ در دوران 4 ساله خود در کاخ سفيد بيش از 3900 اقدام تحريمي مجزا عليه طرف‌هاي مختلف انجام داده است.

بعد از اتمام دوران رياست‌جمهوري «دونالد ترامپ»، وزارت خزانه‌داري آمريکا در دولت «جو بايدن» رسماً اعتراف کرد که نحوه استفاده دولت قبلي آمريکا از تحريم‌ها به تضعيف سلطه آمريکا بر نظام مالي دنيا منجر شده است. خزانه‌داري آمريکا اکتبر 2021 گزارشي رسمي منتشر کرد که نشان مي‌داد استفاده از تحريم‌ها از سال 2000 به اين سو 933 درصد افزايش پيدا کرده و به خصوص در دوران ترامپ موجب کاهش استفاده از دلار، حتي از سوي متحدان آمريکا شده است.

در بخشي از گزارش خزانه‌داري آمريکا آمده است: «دشمنان آمريکا-و برخي از متحدانمان- همين حالا در حال کاهش دادن استفاده از دلار و تماس خودشان با نظام مالي آمريکا در تراکنش‌هاي برون‌مرزي هستند. با آنکه چنين تغييراتي دلايل متعددي فراتر از تحريم‌هاي مالي آمريکا دارند، بايستي نسبت به اينکه چنين روندهايي ممکن است اثربخشي تحريم‌هاي ما را از بين ببرند هوشيار باشيم.»

شايد تنها اشاره به تسريع روند دلارزدايي از اقتصاد روسيه از سال 2018 به اين سو مثال خوبي باشد براي توضيح درباره نقشي که دولت ترامپ  در تضعيف جايگاه نظام مالي آمريکا داشته؛

گزارش اکونوميست در ژانويه 2020 حاکي است بانک مرکزي روسيه از سال 2018 دارايي‌هاي خودش از اوراق قرضه خزانه‌‌داري آمريکا را از نزديک به 100 ميليارد دلار به زير 10 ميليارد دلار رساند (نقل از اکونوميست، ژانويه 2020). اين روند از آن زمان به بعد هم با همين سرعت ادامه پيدا کرد، به گونه‌اي که اول بهمن‌ماه همين امسال گزارش شد روسيه سهم خود را از سرمايه‌گذاري در بدهي‌هاي آمريکا در ماه نوامبر به ميزان 1.3 ميليارد دلار کاهش داده و و به 2.4 ميليارد دلار رسانده است.

رئيس بانک مرکزي روسيه يکي از دلايل حرکت به سوي دلارزدايي از اقتصاد کشورش را تحريم‌ها دانسته و گفته بود: «احساس مي‌کنم فضاي جهاني در حال تغيير است. به تدريج داريم به سمت يک نظام پولي چند ارزي در دنيا حرکت مي‌کنيم.» اين اظهارات رئيس بانک مرکزي روسيه با اظهارات «مارک کارني»، رئيس بانک انگلستان همخوان است که آگوست 2020 پيش‌بيني کرد که نظام مالي دلارمحور دوام چنداني نخواهد داشت.

طبق گفته کارشناسان، جرقه تلاش‌ها براي ايجاد قطب‌هاي جديد در نظام مالي دنيا بعد از اخراج ايران از سامانه سوئيفت زده شد. اما در نهايت، اندازه اقتصاد ايران به گونه‌اي نبود که اقتصادهاي بزرگ‌تر جهان شرق و شرکاي تجاري آنها در اروپا را به دنبال کردن جدي اين مسير ترغيب کند. به همين دليل است که اکنون تحريم‌ها عليه روسيه قابليت تغيير دادن ميدان بازي را دارند. اين واقعيت که تحريم‌هاي گسترده و جامع قرار نيست هميشه شمشيري باشند که عليه جهان جنوب به بيرون کشيده مي‌شوند احتمالاً باعث خواهد شد مجموعه‌اي از کشورهاي ثروتمندتر در جستجوي تضعيف سلاح تحريم‌ها برآيند.

مقاوم‌ترين بخش نظام مالي غرب‌محور احتمالاً دلار آمريکا خواهد بود. بسياري اشاره کرده‌اند که ارز ذخيره‌اي دنيا تنها يک بار در تاريخ جهان عوض شده است. با اين حال، بر پايه برخي شواهد مي‌توان گفت که حفظ جايگاه دلار هم تضمين‌شده نيست. در واقع، طبق گزارش صندوق جهاني پول، سهم دلار از ارز دخيره‌اي دنيا به 52 درصد کاهش يافته که کمترين رقم در 25 سال اخير است.

برخي از کارشناسان در ماه‌ها و سال‌هاي گذشته هشدار داده‌اند که اتکاي بيش از اندازه آمريکا به تحريم‌ها براي پيشبرد مسائل سياست خارجي و امنيتي اين کشور باعث تضعيف جايگاه دلار شده و در نتيجه تغيير ارز ذخيره‌اي دنيا اتفاقي دور از ذهن نيست و ممکن است در آينده‌اي نه چندان دور رخ دهد.

ولاديمير پوتين، هنگام آغاز عمليات روسيه در اوکراين، يکي از اهداف مسکو را «غيرنظامي کردن اوکراين» اعلام کرده بود. اينکه آيا او به اين هدف خواهد رسيد يا نه مسئله‌اي است که در آينده احتمالاً نه چندان دور مشخص خواهد شد، اما عمليات روسيه ممکن است در تحولي بسيار راهبردي‌تر به غيرنظامي کردن سيستم مالي دنيا هم منجر شود.