تنها مسير ممکن بازگشت اعتبار به تيم‌هاي ملي؛ «گذر از فوتبال رانتي»

فوتبال پايه به‌عنوان زيربناي توسعه فوتبال حرفه‌اي، نقش بنياديني در تربيت نسل آينده بازيکنان جوان ايفا مي‌کند. در سال‌هاي اخير، اين رده در ايران با افت شديد کيفي، آموزشي، مديريتي و ساختاري مواجه شده که پيامد‌هاي آن کاهش عملکرد تيم‌هاي ملي، ضعف باشگاه‌ها، ناديده گرفتن استعداد‌ها و دلسردي و بي انگيزه‌گي گسترده استعداد‌ها بوده است. اين مقاله با رويکرد تحليلي و مبتني بر شواهد، مهم‌ترين عوامل افت فوتبال پايه در کشور را بررسي کرده و مجموعه‌اي از راهکار‌هاي عملي براي اصلاح اين ساختار ارائه مي‌دهد.

1. مقدمه

رشد و پيشرفت فوتبال هر کشور وابسته به کيفيت ساختار‌هاي پايه آن است. بي‌توجهي به اين بخش موجب بروز چرخه‌اي از شکست‌ها، ضعف‌ها و بحران‌ها در رده‌هاي بالاتر مي‌شود. بررسي روند سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد که فوتبال پايه ايران نه‌تنها دچار عقب‌ماندگي شده، بلکه با مشکلاتي سيستماتيک مواجه است که نيازمند اصلاحات بنيادين و فوري است.

2. به‌کارگيري مربيان فاقد صلاحيت و استاندارد حرفه‌اي

يکي از مهم‌ترين عوامل تضعيف فوتبال پايه، نبود نظام آموزشي و ارزيابي علمي براي مربيان رده پايه است. انتخاب مربياني که بسياري از آنها حتي حداقل مدرک مربيگري را ندارند و در بهترين شرايط داراي مدرک D يا C هستند و همچنين انتخاب مربيان براساس رابطه، دستمزد و هزينه پايين يا فشار‌هاي بيروني، منجر به نتايج زير شده است:

کيان بين متن خبر

فقدان دانش فني، آکادميک و تجربه در ميان مربيان تيم‌هاي پايه

نداشتن طرح و برنامه تمريني استاندارد و اصولي ويژه فوتبال پايه

عدم شناسايي صحيح استعداد‌ها به دليل نبودن نيروي کارامد و متبحر

غلبه رفتار‌هاي سليقه‌اي بر اصول حرفه‌اي

مديريت نادرست رشد جسماني، فني و رواني بازيکنان نوجوان و ...

اين شرايط موجب شده بخش قابل‌توجهي از نوجوانان مستعد، مسير رشد طبيعي خود را از دست بدهند.

3. فساد ساختاري: از رابطه‌گرايي تا دلالي‌گري

نبود نظارت کافي، فوتبال پايه را بيش از ساير بخش‌ها در معرض فساد قرار داده است. مهم‌ترين نمود‌هاي اين فساد عبارت‌اند از:

دريافت مبالغ غيررسمي براي حضور در تيم‌ها

نفوذ واسطه‌ها و ايجنت‌ها در فهرست‌گيري بازيکنان

وعده‌هاي ساختگي براي اعزام به تيم‌هاي خارجي

تحميل بازيکنان خاص توسط مديران

تخصيص امتيازات ورزشي براساس قدرت، پول يا نفوذ خانوادگي

تداوم اين چرخه فساد، عدالت ورزشي را از بين برده و انگيزه و اعتماد خانواده‌ها را به شدت کاهش داده است.

4. نبود قوانين حمايتي و ساختار نظارت اخلاقي

حفاظت از سلامت رواني و جسماني نوجوانان در فوتبال پايه يکي از اصول اساسي مديريت ورزشي در جهان است. نبود چنين ساختاري در ايران به پيامد‌هاي زير منجر شده است:

افزايش احتمال سوءاستفاده‌هاي رفتاري، مالي و مديريتي

نبود سازوکار گزارش‌دهي امن براي بازيکنان و خانواده‌ها

تکرار تخلفات توسط افراد فاقد صلاحيت

ايجاد فضاي ناامن رواني براي نوجوانان

اين ضعف نظارتي، تهديدي جدي براي شخصيت، سلامت و آينده ورزشي بازيکنان نوجوان محسوب مي‌شود.

5. دخالت سياست و نهاد‌هاي غيرورزشي در فرآيند انتخاب بازيکنان

ورود سياست، قدرت و نهاد‌هاي غيرمرتبط به فوتبال پايه آثار مخربي بر شايسته‌سالاري دارد. مداخله در انتخاب مربي يا بازيکن منجر به:

سهميه‌بندي‌هاي قومي و منطقه‌اي

دعوت تحميلي بازيکنان خاص به تيم‌هاي ملي  تنها از چند باشگاه محدود

تبديل تيم‌هاي پايه به ابزار نمايش يا امتيازدهي

کاهش اعتماد عمومي به فرآيند انتخاب

اين مسئله اساس رقابت سالم را از بين برده و تيم‌هاي ملي را از ماهيت حرفه‌اي خود دور ساخته است.

6. ضعف سيستم استعداديابي و فقدان آکادمي‌هاي استاندارد

در فوتبال پيشرفته جهاني، آکادمي‌ها داراي ساختاري دقيق، علمي و چندبعدي هستند؛ شامل: مربيان داراي مدارک بين‌المللي سطح A و B ويژه آموزش و تربيت بازيکنان فوتبال پايه مي‌باشند. (در چارت آموزش دوره‌هاي مربيگري AFC پس از گذراندن دوره‌هاي مربيگري D و  C دوره‌هاي مربيگري به دو سطح B و A ويژه فوتبال پايه و دوره‌هاي مربيگري B و A و Pro ويژه بزرگسالان تقسيم‌بندي شده است. در سيستم آموزش و تربيت مربيان کشور، دوره‌هاي مربيگري ويژه فوتبال پايه وجود ندارد. اين مسئله يکي از اصلي‌ترين دلايل افت فوتبال پايه است).

حضور روان‌شناس، متخصص تغذيه، مربيان آماده سازي جسماني ويژه اين رده‌هاي سني و آناليزور

پرونده رشد جسماني و تکنيکي براي هر بازيکن

وجود طرح و برنامه توسعه فردي و فني با اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت.

اما در بسياري از باشگاه‌هاي ايران، آکادمي‌ها فاقد اين زيرساخت‌ها هستند و تنها عنوان «آکادمي» را يدک مي‌کشند. پيامد اين ضعف:

اتلاف استعداد‌هاي بالقوه

افت کيفيت مسابقات پايه

انتقال نقص‌هاي ساختاري به تيم‌هاي بزرگسال

کاهش رقابت‌پذيري در سطح ملي و بين‌المللي

پيامد نهايي: سقوط فوتبال پايه و تأثير مستقيم بر رده بزرگسالان

فوتبال بزرگسالان آيينه تمام‌نماي عملکرد رده‌هاي پايه است. زماني که پايه‌ها تضعيف شوند، خروجي آن به صورت موارد زير نمايان مي‌شود:

تيم‌هاي ملي کم‌کيفيت و فاقد ثبات

باشگاه‌هايي با بازيکنان ناآماده و کم‌تجربه

نسل‌هاي سوخته و بي‌انگيزه

دلسردي و نبود انگيزه گسترده استعداد‌ها به دلايل ساختاري

تجربه جهاني نيز نشان مي‌دهد که فوتبال مبتني بر رابطه، رانت و بي‌برنامگي در هيچ کشوري به موفقيت نرسيده است.

8. راهکار‌هاي حرفه‌اي و قابل اجرا

براي اصلاح بحران فوتبال پايه، مجموعه‌اي از اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت ضروري است:

8-1. ارتقاي نظام آموزش و ارزيابي مربيان

اگر به دنبال تغيير و پيشرفت هستيد، آن را از آموزش نيرو‌هاي متبحر، کارآمد و آکادميک، با طراحي دوره‌هاي استاندارد مربيگري ويژه فوتبال پايه شروع کنيد.

الزام به دريافت مدارک معتبر مربيگري پيش از فعاليت

ارزيابي سالانه و صدور گواهينامه صلاحيت فني

8-2. ايجاد نهاد مستقل و شفاف براي نظارت بر فوتبال پايه

جلوگيري از دخالت افراد فاقد صلاحيت

پايش مداوم فرآيند‌هاي انتخاب، نقل‌وانتقال و آموزش

8-3. توسعه سامانه ملي استعداديابي

ثبت آنلاين اطلاعات بازيکنان

امکان بررسي مسير رشد و عملکرد در طول زمان

فراهم‌سازي فرصت برابر براي تمام مناطق کشور

8-4. تشکيل واحد حقوقي و اخلاقي مستقل

رسيدگي فوري به شکايات

حفاظت از امنيت رواني، اخلاقي و جسماني بازيکنان

برخورد با تخلفات مالي، رفتاري و مديريتي

8-5. ممنوعيت دخالت نهاد‌هاي غيرورزشي

تضمين شايسته‌سالاري

افزايش اعتماد عمومي به تيم‌هاي ملي

8-6. توسعه واقعي آکادمي‌ها و مسير رشد بازيکنان

ايجاد برنامه‌هاي فردي رشد

بهره‌گيري از متخصصين چندرشته‌اي

ايجاد ساختار‌هاي تربيت بازيکن مطابق با استاندارد‌هاي جهاني

9. نتيجه‌گيري

فوتبال پايه ستون فقرات فوتبال حرفه‌اي است. بدون اصلاح ساختاري، نظارتي و آموزشي در اين رده، هيچ برنامه‌اي براي پيشرفت فوتبال ايران به نتيجه نخواهد رسيد. گذر از فوتبال رانتي و رابطه‌محور به فوتبال حرفه‌اي، علمي و شفاف، تنها مسير ممکن براي بازگرداندن اعتبار به تيم‌هاي ملي و باشگاهي کشور است.

منبع: تابناک