براي رهايي از فشار قبر چه بايد کرد؟

اول منزل اين سفر : مرگ است .

همه موجودات امکانى ، داراى اجل معيّنى هستند که با مرگ آن اجل ، فرا مى‌رسد . امام حسين در روز عاشوراء خطاب به ياران خود فرمودند : اى فرزندان بزرگوارى ! صبر پيشه کنيد ، زيرا مرگ ، جز پلى نيست که شما را از رنج و سختى به بهشت برگزيده و نعمت هميشگى عبور مى‌دهد . کدامين از شما گذر از زندان به قصر را نکوهيده مى‌دارد ؟ .

منظور از مرگ ، فنا و نيستى نيست بلکه زمان و موعدى است که موجودات به آن منتهى مى‌شوند . به عبارت روشن‌تر ، مرگ ، زمانى است که موجودات ، سفر خود را به سوى خداوند متعال - پس از اندکى درنگ در دنيا - آغاز مى‌کنند تا در آن مقام ، جاى گيرند و استقرار يابند . پس مرگ نخستين منزلگاه سفر طولانى ما است

واين منزل عقبات دشوارى را دارد :

عقبه اول‌سکرات موت وشدت جان کندن است : « وَ جاءَتْ سَکْرَهُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذلِکَ ما کُنْتَ مِنْهُ تَحيدُ »

« و حالت سکرات مرگ به راستى فرا مى‌رسد و حقيقتى را ( براى انسان از جهان ديگر ) پيش مى‌آورد ، ( و به او گفته مى‌شود ) اين همان است که از آن فرار مى‌کردى . »

عقبه دوم عديله عندالموت است‌يعنى عدول کردن ازحق به باطل در وقت مردن ، وآن چنين است که شيطان نزد محتضر حاضر

شود و وسوسه کند واورا در شک قرار دهد تا بالاخره اورا ازايمان خارج کند وبه همين دليل است که از ائمه عليهم السلام دعاهايى براى آن ساعت وارد شده وخواندن آن دعاها نافع است .

دوم منزل اين سفر : قبر است که بسى هولناک است وهر روز مى گويد :

انا بيت الغربه ، انا بيت الوحشه ، انا بيت الدود يعنى منم خانه غربت ، منم خانه وحشت ، منم خانه کرم ( کافى ج 3 242 باب ما ينطق به موضع القبر . . . . . ص : 241 )

در واقع « قبر » همان « برزخ » است . و برزخ ، عالم بين دنيا و آخرت است که انسان از هنگام مرگ تا نفخ صور در آن قرار دارد ، منظور از قبر ، همين قبر ظاهرى نيست که ما مى‌بينيم ، زيرا اين قبر که جسم ما را در خود جاى مى‌دهد ، پس از چندى مى‌پوسد ، بلکه منظور از قبر ، باطن آن است که تا قيامت پا بر جاست و در روايات ما ، از آن به باغى از باغ‌هاى بهشت يا چاهى از چاههاى جهنم تعبير مى‌کنند .

امام صادق ( ع ) فرمود : برزخ همان قبر ( در اصطلاح قرآن ) است :

البرزخ هو القبر وهو الثّواب و العقاب بين الدّنيا و الآخره والدّليل على ذلک قول العالم : « والله ما نخاف عليکم إلاّ البرزخ » ( نور الثقلين . 553 / 3 )

امام صادق ( ع ) جهان برزخ را فاصله ميان زمان مردن تا زمان قيام قيامت معرفى کرده است . عمر بن يزيد از آن حضرت ( ع ) پرسيد : برزخ چيست ؟ آن حضرت فرمود : « القبر منذ حين موته إلى يوم القيامه » 1 [ از هنگام مرگ آدمى وارد برزخ مى گردد خواه او را در زمين دفن کنند يا وى را با آتش بسوزانند يا غذاى درندگان شود يا در دريا غرق گردد . ]

واين منزل نيز عقبات دشوارى را دارد :

عقبه اول ، وحشت قبر است ،

روايت شده است : قبرى را مى‌کندند ، پيامبر اکرم ( ص ) با شتاب به سوى آن رفتند و به شدت گريستند به حدى که خاک از اشک ايشان تر شد و به ياران خود فرمودند : « إِخْوَانِى لِمِثْلِ هَذَا فَأَعِدُّوا » « برادران من ! براى همانند آن مهيا شويد » . مستدرک الوسائل ، ج 2 ، ص

465 درکتاب من لايحضره الفقيه توصيه شده است که ميت را بلافاصله و با سرعت به درون قبر نگذاريد و قبل از دفن ، مدتى او را در کنار قبرش نگاه داريد تا استعداد دخول را بگيردو . . . و در هنگام دفن بر او تلقين بخوانيد و در شب دفن او ، نماز شب اول قبر بخوانيد ، اين توصيه ها براى کم شدن وحشت و اضطراب او و فشار قبر است .

عقبه دوم ، فشار قبر است

- فشار قبر ، قابل وصف نبوده و حقيقت آن براى ما روشن نيست . از مجموع روايات استفاده مى شود که فشار قبر تابع گناهان است . و ميزان و مدت آن نيز تابع ميزان گناهان است . به همين جهت اختصاص به کفار و مشرکين و جنايتکاران ندارد بلکه مؤمنان و نيکان نيز به اندازه گناهان که از آنها سر زده ممکن است گرفتار فشار قبر شوند . فشار قبر براى چنين مؤمنينى سبب مى شود که کفاره گناهان خود را در برزخ تحمل کنند تا در قيامت پاک باشند ولى براى جنايتکاران و کفار در قيامت عذابى سخت تر در انتظار شان است

به کلامى از امير المؤمنين به عنوان پيام مردگان توجه کنيد : حال اگر چه آثارشان نابود ، و اخبارشان فراموش شده ، امّا چشم‌هاى عبرت بين ، آنها را مى‌نگرد ، و گوش جان اخبارشان را مى‌شنود ، که با زبان ديگرىَ با ما حرف مى‌زنند و مى‌گويند : چهره‌هاى زيبا پژمرده و بدن‌هاى ناز پرورده پوسيده شد ، و بر اندام خود لباس کهنگى پوشانده‌ايم ، و تنگى قبر ما را در فشار گرفته ، وحشت و ترس را از يکديگر به ارث برده‌ايم ، خانه‌هاى خاموش قبر بر ما فرو ريخته ، و زيبايى‌هاى اندام ما را نابود ، و نشانه‌هاى چهره‌هاى ما را دگرگون کرده است . اقامت ما در اين خانه‌هاى وحشت‌زا طولانى است ، نه از مشکلات رهايى يافته ، و نه از تنگى قبر گشايشى فراهم شد ( نهج البلاغه - ترجمه دشتى 451 3 پيام مردگان ! . . . . . ص : 451 ) با توجه به مطالب کلى فوق ، در روايات برخى امور به خصوص به عنوان چيزهائى که باعث عذاب قبر مى شوند ، شمرده شده است :

1 - حق الناس : حقوق مالى و غير مالى مردم را ضايع کردن از عواملى است که موجب فشار و عذاب قبر مى شود . سخن چينى ، غيبت ، عيب جوئى و بد گوئى از مردم ، عقوق والدين ، رعايت نکردن حق همسر ، خوردن مال حرام ، ربا خوارى . 2

2 - بد اخلاقى : بد اخلاقى با مردم يا خانواده و دوست و رفيق ، از جمله چيزهائى است که موجب عذاب و فشار قبر مى شود حتى اگر انسان از اولياى خدا باشد . همچنان که در داستان سعد معاذ مشهور است . 3

3 - اجتناب نکردن از بول و نجاست : مانند اين که انسان ايستاده روى زمين سخت بول کند و به بدن و لباس ترشح کند وبعدا با همان بدن و لباس نماز بخواند . پرهيز نکردن از بول به عنوان يکى از عوامل فشار قبر در روايات ذکر شده است . 4

4 - نداشتن ولايت ائمه معصومين ( ع ) : اعتقاد نداشتن به ولايت امامان معصوم از جمله چيزهائى است که موجب عذاب قبر مى شود . 5 همچنان که به طور کلى گناهان و به خصوص برخى اعمال موجب فشار قبر مى شود به طور کلى کارهاى نيک و به خصوص برخى اعمال نقش به سزايى در آرامش روح در عالم برزخ و رهايى از فشار قبر دارد . مانند خدمت به مردم ، نماز خواندن و به ويژه نماز شب ، حج خانه خدا ، صبر بر مشکلات و . . .

همان طور که برخى از معاصى ، موجب تشديد فشار اول برزخ مى‌شود ، بعضى از اعمال نيز موجب کم شدن و يا برطرف شدن اين فشارها و وحشت‌ها مى‌شود .

اعمالى چون :

 به جا آوردن رکوعى تام و کامل در نماز ، 6 به‌جا آوردن نماز شب ، 7 خواندن سوره « تکاثر » هنگام خواب ، 8 گذاشتن دو چوب تر با ميت ، 9 روزه گرفتن چهار روز از ماه رجب و دوازده روز از شعبان 10

. ک : معاد يا بازگشت به سوى خدا ، ج 1 ، صص 277 - . 282 روح ، محمد شجاعى ، کانون انديشه جوان .

عقبه سوم سؤال منکر و نکير :

از عقبه‌هاى بس خطرناک قبر است که کسى را از آنها گريزى نيست مگر اينکه ايمان و عمل صالح را پيش از خود فرستاده باشد . سؤال منکر و نکير ، نيز پرسش از حقيقت و باطن اعتقادات و اعمال ما است .

امام صادق ( ع ) مى‌فرمايند : « يَجِىءُ الْمَلَکَانِ مُنْکَرٌ وَ نَکِيرٌ إِلَى الْمَيِّتِ حِينَ يُدْفَنُ . . .

« دو فرشته منکر و نکير نزد ميت در هنگامى که دفن مى‌شود ، مى‌آيند در حالى که صداى آنها همانند رعد ، بلند . . . سپس ، از ميت مى‌پرسند : پروردگار تو کيست ؟ دين تو چيست ؟ . . . اگر او مؤمن باشد ، مى‌گويد : الله پرودگار من است و اسلام دين من . . . . و براى او ، درى به سوى بهشت باز مى‌کنند و او جايگاهش را مى‌بيند .

اما اگر او کافر باشد ، بر او وارد مى‌شوند در حالى که شيطان ، مانند دودى در کنار او نشسته است . از او مى‌پرسند : پرودگار تو کيست و دين تو چيست ؟ . . . وچشمان او را به سوى آتش مى‌گشايند ، و او جايگاه خود را در آن مى‌بيند » . کافى ، ج 3 ، ص

. 236 براى حسن ختام بحث مطابق روايات ، بعضى از اعمال ديگرى که براى ازبين بردن وحشت ودشواريهاى قبر نقش بيشترى دارند را دراينجانقل مى کنبم :

1- قرآن خواندن

2- نماز وحشت

3- نماز شب

4- حج خانه خدا

5- صدقه صدقه اى که انسان براى اموات مى دهد ملکى از جانب خدا آن را مى گيرد و در طبقى از نور مى گذارد کنار قبرستان مى آيد و فرياد مى زند ، سلام بر شما بازماندگانتان هديه اى برايتان فرستاده اند .

اموات هم با خوشحالى آن طبق را مى گيرند و داخل قبر خود مى کنند و به اين وسيله قبرشان وسيع و پر نور مى شود .

6- عبيدبن کعب گويد : بر رسول خدا ( ص ) وارد شدم ، ديدم حسين ( ع ) در دامنش نشسته است و آن حضرت او را مى بوسد و مى بويد . گفتم يا رسول الله حسين را خيلى دوست دارى ؟

فرمود : « اهل آسمان حسين ( ع ) را بيش از اهل زمين دوست دارند ، در عالم قبر و برزخ و قيامت عظمت و شأن حسين آشکار مى گردد ، عزت حسين و نفوذ و سلطنت او و ساير ائمه آن جا ظاهر مى شود .

7- صلوات بر پيامبر ( ص )

حضرت رسول اکرم ( ص ) فرمود : بر من زياد صلوات بفرستيد ، زيرا صلوات فرستادن بر من سبب نور در قبر و صراط و نور در بهشت مى شود .

8- نيکى به پدر و مادر

9- وضو

10- ذکر خدا

11- نماز حضرت رسول ( ص ) فرمود : « وقتى ميت را دفن کردند نماز او به صورت شخصى نورانى داخل قبر رفيق و مونس او مى شود ، ترس و سختى هاى عالم برزخ را از او دفع مى کند .

12- امر به معروف

13- حسن خلق

14- صله رحم

بنابراين مونس و همدم انسان در قبر اعمال خيرى است که انجام داده است و اعتقادات صحيح محبت اهل بيت ( ع ) و ساير رفتارهاى نيکويى که نسبت به پدر و مادر و ارحام و دوستان و مؤمنان انجام داده است .

تفصيل موضوع را در منابع ذيل جستجو کنيد :

نعمت الله صالحى حاجى آبادى ، انسان از مرگ تا بزرخ ، نشر مؤلف ص 144 تا

. 173 على محمد قاسمى ، برزخ پژوهشى قرآنى و روايى ، انتشارات مؤسسه امام خمينى ( ره ) ص 183 به بعد .

منازل الاخره ، حاج شيخ عباس قمى .

( 1 ) ( همان 554 / 3 ) ( 2 ) ( بحارالانوار ، ج 5 ، ص 265 و ج 6 ، ص 222 و 240 و 245 لئالى ، ج 5 ، ص 88 بحار ، ج 18 ، ص 324 محجه البيضاء ، ج 5 ، ص 235 ) ( 3 ) ( قابوس الرجال ، ج 4 ، ص 343 ) ( 4 ) ( بحار ، ج 6 ، ص 245 و محجه البيضاء ، ج 5 ، ص 235 ) ( 5 ) ( بحارالانوار ، ج 6 ، ص 262 ) ( 6 ) بحارالانوار ، ص 244 ، ح

. 71 مداومت بر خواندن سوره « زخرف » ، قرائت سوره « نساء » در هر جمعه ، قمى ، حاج شيخ عباس ، سفينه البحار ، ج 2 ، ص

. 397 ( 7 ) همان ، ص . 397

 ( 8 ) نورى طبرسى ، ميرزا حسين ، مستدرک الوسائل ، ج . 1 ص 340 باب

. 11 ( 9 ) بحارالانوار ، ج 6 ، ص 215 روايت 3 و . 4

( 10 ) اقبال الاعمال ، ص 651 ، به نقل از قمى ، حاج شيخ عباس ، منازل الآخره ، ص -

. 30 محبت اهلبيت ( ع ) از جمله چيزهاى ديگرى که انسان را از عذاب قبر و ناراحتى آن نجات مى دهد و از همه اعمال کارسازتر است ، محبت داشتن به اهل بيت عصمت و طهارت ( ع ) است .

حضرت امام رضا ( ع ) فرمود : « از جمله مواردى که من به زيارت زائرم مى آيم ، شب اول قبر است .

حضرت رسول ( ص ) فرمود : محبت و علاقه به من و اهل بيتم در هفت مورد بسيار هولناک کارساز و نجات بخش است از جمله هنگام بازجويى در برابر فرشتگان مسئول در شب اول قبر .

 به طور کلى کارهاى نيک نقش بسزايى در آرامش روح در عالم برزخ و رهايى از فشار قبر دارند ،

اين اعمال نمونه‌هاى اندکى است که در روايات باعث کم شدن يا نجات يافتن از فشار قبر شمرده شده است .