بازار 50 ميليارد دلاري کويت و سهم ناچيز ايران

بر اساس آمار رسمي گمرک، طي سال گذشته حدود  هزار رديف صادراتي  به مقصد کويت ثبت شده که مجموع آن نزديک به  چهار ميليون تن  وزن و حدود  250 ميليون دلار  ارزش داشته است. بررسي جزئيات اين آمار نشان مي‌دهد که بخش بزرگي از صادرات ايران به کويت کاملاً  خرد  بوده است؛ به‌طوري که از ميان اين هزار رديف، حدود  260 مورد کمتر از يک تن  و وزن  690 مورد  نيز حداکثر «يک کانتينر» يعني  23 تن  بوده است. اين يعني  نزديک به 70 درصد صادرات ايران به کويت  در سال گذشته، صادرات خرد بوده و ميانگين هر محموله تنها  4 تن  وزن داشته
 است.

با توجه به اينکه محموله‌هاي  بيش از 20 کانتينر يا بالاي 460 تن  در دسته صادرات کلان قرار مي‌گيرند؛ از هزار مورد ثبت‌شده، تنها  110 محموله  در محدوده صادرات کلان قرار داشته‌اند. بزرگ‌ترين محموله سال گذشته، يک رديف صادراتي شامل  1.3 ميليون تن سيمان  با ارزش‌گذاري  2.2 سنت براي هر کيلوگرم  بوده است. پس از آن،  520 هزار تن سيمان سفيد  به ارزش هر کيلو  2.8 سنت  از بوشهر و  330 هزار تن سيمان سفيد  با ارزش هر کيلو  2.7 سنت  از بندر امام خميني(ره)، در رتبه‌هاي بعد قرار داشته‌اند. همچنين  250 هزار تن سنگ گچ  به ارزش  0.8 سنت  و  120 هزار تن آهن  به ارزش  47 سنت  براي هر کيلوگرم، از ديگر محموله‌هاي بزرگ ارسالي ايران به کويت بوده است.

در مجموع  12 محموله بزرگ  صادراتي ايران به کويت شامل محصولات  سيمان و گچ  بوده که وزن همه آن‌ها بيش از  60 هزار تن  و متوسط قيمتشان  2.4 سنت  بوده است. در ميان صادرات غيرمعدني،  34 هزار تن سنگ مرمر و تراورتن  با ارزش  18 سنت  براي هر کيلو و همچنين شن و ماسه با کد  25051010  و ارزش  3.4 سنت  براي هر کيلو ديده مي‌شود.

در بخش محصولات خوراکي، ايران  3400 تن پياز تازه  (HS Code 07031010) با ارزش  55 سنت  براي هر کيلو، يک محموله  2500 تني  پياز به ارزش  47 سنت  براي هر کيلو، و  1000 تن سيب‌زميني  (HS Code 07019000) با قيمت  33 سنت  صادر کرده است. همچنين  630 تن هندوانه  (HS Code 08071100) به قيمت  24 سنت  از خرمشهر و  500 تن خربزه  از همان گمرک با قيمت  44 سنت  صادر شده است. با نرخ مرکز مبادله، اين يعني هر کيلو هندوانه با حدود  17500 تومان  و هر کيلو خربزه با حدود  33000 تومان  فروخته شده است. علاوه بر اينها، صادرات تخم‌مرغ نيز با قيمت  يک دلار  براي هر کيلو ثبت شده است.

در ميان اقلام با ارزش‌افزوده متوسط نيز  500 تن رب گوجه‌فرنگي  (HS Code 20029010) با قيمت  67 سنت  و  500 تن فرآورده و اغذيه کودکان  (HS Code 19011000) با قيمت  4 دلار  براي هر کيلوگرم در فهرست صادرات به کويت قرار دارند.

بخش لبنيات نيز شامل يک محموله  700 تني دوغ  (HS Code 04039090) با قيمت  38 سنت  و يک محموله  330 تني پنير رنده‌شده  (HS Code 04062000) با قيمت  1.6 دلار  بوده است. صادرات خردتري نيز مانند  700 کيلوگرم خامه  با قيمت  1.6 دلار ،  750 کيلوگرم پنير تازه  با قيمت  يک دلار  و  900 کيلوگرم کره  با قيمت  3.5 دلار  ثبت شده است.

بازار ويفر يکي از جالب‌ترين بازارهاي کويت است. طبق آمار ITC، کويت در سال 2024 حدود  280 ميليون دلار  ويفر وارد کرده است. عربستان با  85 ميليون دلار 
بزرگ‌ترين تأمين‌کننده بوده و امارات با  30 ميليون دلار ، لهستان با  25 ميليون دلار ، انگليس و آمريکا هر کدام با حدود  16 ميليون دلار ، بحرين و ايتاليا هر کدام با حدود  14 ميليون دلار  و کشورهاي آلمان، اسپانيا، ترکيه و هند هر کدام با  6 تا 7 ميليون دلار در رده‌هاي بعد قرار دارند. اما ايران با وجود نزديکي جغرافيايي و توان توليد، تنها  107 هزار دلار  ويفر به اين بازار بزرگ صادر کرده است.

واردات زعفران اين کشور نيز در سال 2024 حدود  33 ميليون دلار  بوده که سهم ايران طبق آمار ITC تنها  3.9 ميليون دلار  بوده است؛ رقمي کمتر از هند ( 9 ميليون دلار ) و چين ( 7.5 ميليون دلار ). کشورهاي متعددي از اسپانيا و امارات تا اردن، پاکستان، ترکيه، آمريکا، دانمارک، آلمان، ژاپن و حتي نيجريه نيز در زنجيره تأمين زعفران کويت حضور داشته‌اند.

کويت همچنين  14 ميليون دلار رب گوجه‌فرنگي  وارد کرده که تأمين‌کنندگان اصلي آن ترکيه ( 4.2 ميليون دلار )، ايتاليا ( 3.6 ميليون دلار ) و چين ( 3.5 ميليون دلار ) بوده‌اند. سهم ايران از اين بازار طبق آمار گمرک در سال 1403 حدود  يک ميليون دلار  بوده که نشان مي‌دهد ايران حتي نتوانسته  10 درصد  اين بازار نزديک و قابل دسترس را در اختيار بگيرد.

آمارهاي سال 1403 نشان مي‌دهد صادرات ايران به کويت  فاقد تنوع مناسب  بوده و  عملکرد حرفه‌اي و اصولي در اين بازار شکل نگرفته است. براي ارتقاء سهم ايران از اين بازار، لازم است بازار کويت به کمک  هوش مصنوعي  و به‌صورت  برخط  تحليل و پايش شود. ابزار «اطلس تجارت ايران» اين قابليت را دارد که به جاي سياست‌هاي پراکنده، تمرکز دقيق بر بازارهاي هدف ايجاد کند و به ابزاري براي  تحول رفتار تجاري ايران  و  کليد ورود به بازار کويت  تبديل شود.

اواخر آذرماه امسال، نشستي با محوريت «اطلس تجارت ايران» توسط انديشکده حکمراني هوشمند برگزار خواهد شد؛ رويدادي که مي‌تواند محل گفت‌وگوي ذي‌نفعان، طرح چالش‌ها، مرور دستاوردها و آغازگر تغييرات عملي باشد. در گام نخست بايد از ظرفيت‌هاي موجود براي اصلاحات حداقلي بهره گرفت و منتظر تغييرات بزرگ نماند؛ سپس در گام‌هاي بعد، سياست‌نامه‌ها و پيشنهادهاي مورد نياز براي تسهيلگري و اصلاحات بنيادي تدوين و به حاکميت ارائه شود تا در نهايت منجر به بهبود عملکرد تجاري و افزايش ارزآوري کشور شود.

* سيدطه حسين مدني - رئيس انديشکده حکمراني هوشمند