انحراف عمدي آب‌هاي مشترک ايران و افغانستان

افغانستان سال‌هاست از آزادسازي حقابه رودخانه مرزي هيرمند سر باز مي‌زند. با اينکه مقامات افغانستان، آزادسازي حقابه رودخانه هيرمند را به بارندگي‌هاي مناسب در اين کشور مشروط کرده اند، اما با وجود بارش‌هاي فرا نرمال در اين کشور، نه تنها حقابه ايران از رودخانه هيرمند آزاد نشده، بلکه اين کشور با استفاده از بند‌هاي کوچک و متعدد انتقال و انحراف آب، مانع از جاري شدن رودخانه به پايين دست حوضه آبريز هيرمند در ايران مي‌شود.

با اينکه انتشار برخي تصاوير جاري شدن آب در پايين دست حوضه آبريز رودخانه هيرمند در سيستان و بلوچستان هراز گاهي در فضاي مجازي دست به دست مي‌شود و موجي از شادماني را در بين مردم محلي سبب مي‌شود، اما پرداخت حقابه براساس معاهده سال 1351 تعريف مشخصي دارد و آزادسازي سيلاب سرشکن از سد‌هاي بالادست که محدود به يکي دو نوبت در سال است، به معناي عمل افغانستان به تعهدات قانوني اش در زمينه پرداخت حقابه هيرمند نيست.

عدم پرداخت حقابه ايران از سوي افغانستان در حالي است که انتشار تصاوير ماهواره‌اي از انحراف بخش عمده‌اي از آب اين رودخانه مرزي مشترک به سمت شوره زار گودزره در اين کشور و در همسايگي با ايران، بار ديگر حاشيه ساز شده است.

تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهد که طالبان مانند سال‌هاي گذشته سيلاب هيرمند را به بيابان گودزره انحراف داده است. آب منحرف شده مساحتي بالغ بر 400 کيلومتر مربع از گودزره را پوشانده و آب شيرين رودخانه هيرمند را به تلخاب تبديل کرده است.

آبي که مي‌تواند در صورت رسيدن به پايين دست، تالاب بين المللي هامون ايران به وسعت 410 کيلومتر مربع (معادل وسعت گودزره) را احيا و از مرگ اين اکوسيستم ارزشمند و تبديل آن به کانون گرد و غبار جلوگيري کند.

سلاجقه: براي نرسيدن آب به تالاب هامون دست‌هايي در کار است

مدير کل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست کشور درباره خلف وعده‌هاي افغانستان در عمل به آزاد سازي حقابه هامون از روزدخانه هيرمند گفت: «متاسفانه با وجود بارش‌هاي خوبي که در حوضه هيرمند و کل کشور افغانستان اتفاق افتاده است و رودخانه‌هاي ورودي تالاب هامون، وضعيت مناسب و سيلابي دارند، اما دستکاري‌هايي که در بالادست اتفاق افتاده و انحراف آبي که به وسيله بند‌هاي انحرافي ايجاد شده، باعث شده است که آب از مسير طبيعي خود منحرف شده و مسير طبيعي را طي نکند.»

آرزو اشرفي زاده اضافه کرد: «مسير طبيعي آب در اين حوضه آبريز به اين صورت است که آب بايد از رودخانه هيرمند وارد ايران شده و تالاب هامون را سيراب کند؛ در ادامه از طريق رودخانه شيرين به افغانستان بر گردد و وارد گودزره شود. اما متاسفانه دستکاري در مسير طبيعي و عدم تامين حقابه پايين دست، اين مسيرطبيعي را منحرف کرده است.»

اشرفي زاده تصريح کرد: «اين اقدام افغانستان از نظر حقوق عرف بين الملل محکوم است و ما در اين خصوص اعتراض خود را اعلام کرده ايم. پيگيري‌هايي هم از طريق مراجع ذيربط (وزارت امور خارجه) در حال انجام است که اکوسيستم‌ها به صورت يکپارچه و طبيعي آبگيري شوند.»

اين مدير ارشد محيط زيستي کشور درباره آخرين وضعيت تالاب بين المللي هامون گفت: «تالاب هامون از رودخانه فراه مقدار کمي مرطوب و مقداري آب نيز از طريق رودخانه هيرمند وارد تالاب شده است که حجم آن در مقايسه با حجم سيلاب و دبي بسيار بالاي آبي که در رودخانه هيرمند جريان دارد، بسيار ناچيز است. درواقع مداخلات انساني که در مسير اتفاق افتاده منجر به اين شده است که ورودي تالاب بين المللي هامون که هميشه وابسته به سيلاب‌ها بوده، دچار چالش شود و آب کمي وارد آن شود.»

دروغ طالبان به ايران درباره نبود آب کافي در پشت سد‌هاي کجکي و کمال‌خان

مديرکل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست کشور به انحراف آب هيرمند به گودزره اشاره کرد و افزود: «گودزره درواقع يک شوره زار است و از نظر اکولوژيکي هيچ ارزشي ندارد. از قديم و از گذشته به دليل واقع شدن در انتهاي حوضه آبريز، مردم منطقه هيچ وابستگي معيشتي به آن ندارند. درمقابل، اما تالاب بين المللي هامون به عنوان ذخيره زيست کره که در کنوانسيون رامسر ثبت شده است، ارزش اکولوژيکي بسيار بالايي دارد. بر همين اساس، هم به لحاظ عرفي و هم از نظر قوانين بين الملل انحراف مسير طبيعي هيرمند محکوم است.»

اشرفي زاده در پاسخ به دليل دستکاري‌هاي کشور افغانستان در مسير روردخانه مشترک مرزي هيرمند، گفت: «اين سوال را بايد از مسئولان افغانستان پرسيد که با چه هدفي اين کار را انجام مي‌دهند. دو کشور مسلمان منطقه بايد حسن همجواري و حقوق همديگر را رعايت کنند. ضمن اينکه رعايت حقوق اکوسيستم‌هاي طبيعي مشترک که در دنيا هم وجود دارد بايد توسط همه کشور‌هايي که آب‌هاي هم مرز دارند صورت بگيرد و افغانستان هم از اين موضوع مستثني نيست.»

اشرفي زاده به پيگيري‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست براي تامين حقابه هامون از رودخانه هيرمند اشاره کرد و گفت: «مکاتبات زيادي در اين زمينه داشته ايم و حتي مذاکرات متعددي از طريق وزارت امور خارجه صورت گرفته است. معاون رئيس جمهوري و رئيس سازمان حفاظت محيط زيست هم شخصا پيگير موضوع است و اميدواريم اين پيگيري‌ها در نهايت به نتيجه برسد.»

بند کمال‌خان قابليت ذخيره تنها 50 ميليون مترمکعب آب دارد، اما در واقعيت بند انحرافي آن توانايي انحراف بيش از 2 ميليارد مترمکعب آب از رودخانه هيرمند پيش از سرريز سد مخزني را دارد. اقدامات چند سال اخير در انحراف آب هيرمند و تحقق پيدا نکردن حق آبه ايران نشان مي‌دهد که طالبان از بالادست بودن خود در رودخانه هيرمند سوء استفاده مي‌کند و مانع جاري شدن آب در پايين دست مي‌شود.

هار روز از سيلاب در افغانستان و هدررفت چند ميليارد مترمکعبي آب در اين حوضه مي‌گذرد، اما به غير از جاري شدن بخش اندکي از سيلاب افغانستان در جريکه سيستان و بلوچستان، آبي به پايين دست نرسيده است.