امامزاده‌اي که زيارتش مانند زيارت سيدالشهدا (ع) است

بنابراين، هر چند بر پايه قراين ياد شده، احتمال تولّد حضرت عبدالعظيم عليه السّلام در سال 173 ق، و وفات ايشان در سال 252 ق، منطقي و معقول است، با اين حال، اثبات آن نياز به منبع معتبر دارد.

از سوي ديگر با عنايت به اين که به هر دليل، چهارم ربيع الثاني، به عنوان تاريخ تولّد حضرت عبدالعظيم عليه السّلام و پانزدهم شوال، به عنوان تاريخ وفات ايشان شهرت يافته، بزرگداشت ياد آن حضرت و تجليل از مقام معنوي آن بزرگار در روز هاي ياد شده، نيکوست. [21]

گفتني است که در جلسه 628 مورّخ 26/5/1389 شوراي انقلاب فرهنگي، چهارم ربيع الثاني، به عنوان «روز ولادت حضرت حضرت عبدالعظيم عليه السّلام» جهت درج در تقويم رسمي کشور به تصويب رسيد و در تاريخ 18/7/1389 به آستان مقدّس آن حضرت ابلاغ گرديد.

سه- درک محضر امامان

براساس آنچه در تاريخ تولّد و وفات حضرت عبدالعظيم عليه السّلام گذشت، ايشان دوران حيات پنج امام از امامان اهل بيت عليه السّلام - يعني امام کاظم عليه السّلام تا امام عسکري را درک کرده است؛ امّا اين بِدان معنا نيست که به محضر همه آنها هم رسيده و يا از آنها سخني نقل کرده است.

آنچه قطعي و مسلّم است، اين است که ايشان محضر امام جواد عليه السّلام و امام هادي عليه السّلام را درک نموده و از آنها احاديث فراواني نقل کرده که بخشي از آنها در اين حکمت نامه آمده اند. همچنين اگر به روايت کتاب الاختصاص منسوب به شيخ مفيد اعتماد کنيم، حضرت عبدالعظيم عليه السّلام محضر امام رضا عليه السّلام را نيز درک کرده و از ايشان روايت نموده است [22].

گفتني است که طبق برخي از نسخه هاي رجال الطوسي، حضرت عبدالعظيم عليه السّلام از اصحاب امام عسگري شمرده [23] و در کتاب شرعة التسمية ميرداماد نيز آمده که ايشان محضر امام عسکري عليه السّلام را نيز درک کرده است؛ [24] ليکن روايتي از آن امام، از طريق ايشان به ما نرسيده است.

چهار- عظمت علمي

براي اثبات عظمت علمي حضرت عبدالعظيم عليه السّلام کافي است که بدانيم امام معصوم، مردم را براي حلّ مشکلات ديني و يافتن پرسش هاي اعتقادي و عملي شان، به ايشان ارجاع داده است.

صاحب بن عَبّاد در رساله اي که در شرح حال حضرت عبدالعظيم عليه السّلام نوشته، [25] در توصيف علمي ايشان آورده : ابو تراب روياني، روايت کرد که شنيدم ابوحمّاد رازي مي گفت : خدمت امام هادي عليه السّلام درسامرّا رسيدم و مسائلي از حلال و حرام از ايشان پرسيدم. امام به پرسش هاي من پاسخ داد و هنگامي که خواستم از ايشان خدا حافظي کنم به من فرمود :

يا أبا حَمّاد! اَشکَلش عَلشيک شَي ءٌ مِن امرِ دينِک بنا حِيَتِک فَسَل عَنهُ عَبدَالعَظيمِ بنَ عَبدِاللهِ الحَسَنِيّ و اقرِئهُ مِنِّي السَّلامَ.

اي ابو حماد! هنگامي که چيزي از امور ديني در منطقه ات براي تو مشکل شد، از عبدالعظيم بن عبدالله حسني بپرس و سلام مرا به او برسان. [26]

اين تعبير، به روشني نشان مي دهد که حضرت عبدالعظيم عليه السّلام در عصر خود، مجتهد توانمندي بوده که براساس اصول و قواعدي که از اهل بيت عليهم السّلام در اختيار داشته، مي توانسته ديدگاه هاي اسلام ناب را در زمينه هاي مختلف اعتقادي و عملي، استخراج کند و به پرسش هاي مردم پاسخ گويد.

بنابراين، ايشان تنها يک محدّث و راوي احاديث اهل بيت عليهم السّلام نبوده است؛ بلکه از علماي بزرگ خاندان رسالت بوده که پس از معصومان، توان پاسخگويي به مسائل علمي را داشته و توانمندي علمي اش مورد تأييد و تصديق امام هادي عليه السّلام قرارگرفته است. [27]

پنج- تأليفات

مرحوم نجاشي درکتاب رجال خود ـ که با موضوع «مؤلّفان شيعه» تأليف شده ـ، از حضرت عبدالعظيم حسني عليه السّلام نام برده و کتاب خطب اميرالمؤمنين عليه السّلام را به وي نسبت داده است.[28]

چه بسا سيّد رضي رحمة الله در تدوين نهج البلاغه از اين کتاب استفاده کرده باشد و اين کتاب از مصادر اصلي نهج البلاغه باشد! نجاشي در پايان شرح حال حضرت عبدالعظيم عليه السّلام، سند خودش را به روايات ايشان، از طريق استادش ابن نوح، به حضرت عبدالعظيم مي رساند. [29]

شيخ طوسي نيز درکتاب الفهرست خود ـ که موضوع آن، معرّفي مؤلّفان و مصنّفان شيعه است ـ از حضرت عبدالعظيم نام مي برد و مي گويد : «له کتاب» . سپس سند خودش را به احمد بن ابي عبدالله برقي مي رساند که او از حضرت عبدالعظيم عليه السّلام نقل حديث مي کند. [30]

صاحب بن عباد نيز در احوال حضزت عبدالعظيم عليه السّلام، عبارت : «له کتاب يسمسه کتاب يوم و ليلة» را آورده است. [31]

شش- عظمت معنوي

مهم ترين نشانه عظمت معنوي و مقامات باطني حضرت عبدالعظيم عليه السّلام برابري فضيلت زيارت مزار آن بزرگوار، با فضيلت زيارت سيّدالشهدا است.

شيخ المحدّثين، صدوق، از محمّد بن يحيي عطّار - که يکي از اهالي ري است - اين گونه نقل کرده که : خدمت امام هادي عليه السّلام رسيدم. ايشان فرمود: «کجا بودي؟»

گفتم : حسين بن علي عليه السّلام را زيارت کردم. امام هادي عليه السّلام فرمود:

أما إنّک لَوزُرتَ قَبرَ عَبدِالعَظيمِ عِندَکُم کُنتَ کَمَن زارَ الحُسَينَ بنَ عَلِيٍّ عليه السّلام. [32]

بدان که اگر قبر عبدالعظيم را در شهر خودتان زيارت کني، مانند کسي هستي که حسين بن علي عليه السّلام را زيارت کرده باشد.

براي توضيح اين روايت و تبيين عظمت معنوي حضرت عبدالعظيم عليه السّلام، بايد موضوعات : فضيلت زيارت امام حسين عليه السّلام و مقصود از برابري زيارت حضرت عبدالعظيم با زيارت امام حسين عليه السّلام و حکمت آن، بررسي گردند.

پي نوشت:

[21] شايان ذکر است که با مراجعه به منابع حديثي و تاريخي، مشخص ميگردد که در باره تاريخ تولد و وفات بسياري از پيشوايان اسلام، گزارش هاي مختلفي وجود دارد و تاريخ دقيق و قطعي آنها مشخّص نيست و بزرگداشت ايّام ولادت و يا وفات آنها براساس انتخاب نظر مشهور و يا انتخاب يکي از گزارش هاست.

[22] ليکن نمي توان به اين روايت اعتماد کرد (ر. ک: معجم رجال الحديث :ج 10ص 49 ش 6580) و بر فرض پذيرش آن، احتمال دارد مقصو از «أبي الحسن»، امام هادي عليه السّلام باشد و کلمه «الرضا» توسط راوي يا مستنسخ، افزوده شده باشد.

[23] رجال الطوسي : ص401ش 5875

[24] شرعة التسمية : ص45. بايد توجّه داشت که براساس روايتي که از امام درباره فضيلت زيارت حضرتعبدالعظيم عليه السّلام آمده، ايشان در دوران امامت امام هادي عليه السّلام از دنيا رفته است. بنابراين نمي تواند از اصحاب امام عليه السّلام و در دوران امامت آن حضرت باشد. اين احتمال نيز که ممکن است لقب عسکري براي امام هادي عليه السّلام هم به کار م رفته باشد، قابل تأمل است، چنان که در روايت صدوق در ثواب الاعمال در باره فضيلت زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السّلام، ايشان با عنوان لقب عسکري ناميده شده وهمين امر، موجب شده که تصوّر شود شود حضرت عبدالعظيم عليه السّلام از اصحاب فرزند ايشان که معروف به عسکري است نيز بوده است.

[25] . اين رساله در سال 516 ق، به خط يکي از بني بابويه نگارش يافته است (ر. ک. خاتمه مستدرک الوسائل : ج 4 ص404ش 173) .

[26] شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسني عليه السّلام و سهرري /مجموعه رساله هاي خطّي و سنگي : ص 23 (رساله «رساله في فضل عبدالعظيم عليه السّلام» صاحب بن هباد)

[27] . دراين جا مناسب است به مزاحي از آية الله اراکي، مرتبط با شخصيت علمي حضرت عبدالعظيم عليه السّلام اشاره کنم : در تاريخ 4/4/1373ش، همراه آية الله علي اکبر مسعودي، توليت وقت آستان حضرت معصومه عليهاالسّلام، با استاد بزرگوارم حضرت آيةالله محمّد علي اراکي رحمة الله ديداري داشتم. پس ازاحوالپرسي، آقاي مسعودي مرا به عنوان توليت آستان حضرت عبدالعظيم معرّفي کرد. آية الله اراکي فرمود : «مي گويند : سه کس، شهيد سه چيز شدند. آن سه، عبارت اند از: حضرت عبدالعظيم عليه السّلام سيّد مرتضي و حاج محسن عراقي! »و در ادامه توضيح دادند که : «حضرت عبدالعظيم عليه السّلام با اين که از کبار محدّثين است، ولي امام زاده بودنش، محدّث بودن او را شهيد کرده. معمولاً حضرت عبدالعظيم را به عنوان يک عالم و محدث نمي شناسند؛ بلکه او را يکي از امام زادگان تلقي مي کنند. سيّد مرتضي، به عکس، امام زاده بودنش شهيد فقاهتش شده. با اين که او مانند حضرت عبدالعظيم عليه السّلام چهار واسطه بيشتر تا امام معصوم ندارد، ولي کسي او را به عنوان امام زده نمي شناسد!

و سوم، حاج محسن عراقي، با اين که وي از فقهاي بزرگ بود و از نظر علمي در حدّي بود که در جلسه اي در نجف که آقاي ضيا عراقي هم حضور داشته، يک نيم روز با آخوند خراساني در رابطه با جواز اجتماع امر و نهي بحث مي کردند و هيچ يک قدرت مُجاب کردن ديگري را نداشتند؛ ولي چون ثروتمند بود، ثروت، فقاهتش را شهيد کرد. مردم او را به عنوان يک ثروتمند مي شناسند و نه يک عالم و فقيه! » ايشان در ادامه افزودند: «شأن نزول اين ماجرا، قسمت اخير آن است».

[28] .رجال النجاشي : ج2 ص66 ش 651

[29] رجال النجاشي : ج2ص67ش651

[30] الفهرست : ص193ش548

[31] .شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسني عليه السّلام و شهرري / مجموعه رساله هاي خطّي و سنگي : ص 21 (رساله «رسالة في فضل عبدالعظيم عليه السّلام صاحب بن عبّاد)

[32] ثواب الاعمال : ص 124ح 1.