الهي‌نامة آل‌هاشم، مجموعة مناجات‌هاي امام جمعة شهيد تبريز

مؤلف کتاب که با مرحوم آيه‌الله آل‌هاشم در ارتباط بوده و در کلاسهاي اخلاق آن مرحوم شرکت داشته است، سجاياي اخلاقي و معنوي مرحوم شهيد آل‌هاشم را در قالب کلماتي که خود آن مرحوم در قالب مناجات و در خطبه‌هاي نماز جمعه بيان کرده، به تصوير کشيده است.

مؤلف کتاب، ابوالفضل محمدي مقدمه‌اي بر کتاب ياد شده نوشته است که خواندني است:

روانشاد شهيد آيه‌الله سيد محمدعلي آل‌هاشم (اعلي‌الله مقامه) نمايندة رهبر معظم انقلاب اسلامي در آذربايجان‌شرقي و امام جمعة محبوب تبريز، علاقة ويژه‌اي به مناجات‌خواني آهنگين، به شيوة الهي نامه‌هاي خواجه عبدالله انصاري و مرحوم آيت‌الله حسن‌زادة آملي داشت و اغلب خطبة دوم نماز جمعه را با مناجات آهنگين و مسجعي که با واژة الهي آغاز مي‌شد، به پايان مي‌برد. الهي‌نامه خواني شهيد آل‌هاشم در پايان خطبة دوم براي نمازگزاران و خاصه جوانان بسيار دلنشين بود.

کليد رحمت و چراغ ظلمت

دعا از منظر آيات و روايات اهميت شگفتي دارد. در باب اهميت و ارزش و نقش دعا در زندگي دنيوي و سعادت ابدي انسان، دفع بلا و اعدا، تکامل روحي، رفع شدايد و گرفتاريها و آرامش قلبي انسانها، علماي رباني کتابها و مقالات فراواني نوشته‌اند. با عنايت به اهميت دعا، بزرگان دين مانند شيخ طوسي، شيخ کفعمي، سيد بن طاوس، ميرداماد، علامه مجلسي، محدث قمي و ديگران ادعية بسياري را که از لسان وحي و عصمت جاري شده، در کتابهاي مختلف جمع و منتشر کرده‌ و در دسترس مردم قرار داده‌اند.

اهميت و ارزش دعا را کسي مي‌داند که همچون تشنه‌اي در گرماي سوزان به دنبال جرعه‌اي آب مي‌گردد و در اين جستجو، به چشمة زلال و گوارا و شيريني مي‌رسد که نوشيدن از آن، علاوه بر اينکه آتش عطش را خاموش مي‌کند، بلکه لذت عجيبي دارد که انسان را همچنان به نوشيدن از آن وامي‌دارد.

در باب چيستي دعا نيز احاديث متعددي وارد شده است و حق اين است که چيستي دعا را نيز بايد از معصومين (عليهم‌السلام) بياموزيم، همچنان که اصل و متن دعا را نيز خداي متعال از طريق آن بزرگواران به ما ياد داده است.

دعا چيست؟ مولاي متّقيان، حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايد: «الدُّعا مِفْتاحُ الرَّحْمَةِ وَ مِصْباحُ الظُّلْمَةِ» (1)؛ دعا کليد رحمت خداوند و چراغ روشني بخش تاريکي‌ها است.

خداي متعال، کليد گنجينة رحمت خود يعني دعا را در اختيار ما قرار داده است. علاوه بر هزاران دعا به زبان عربي که اهل دين و دانش در گفتگو و دعا با پروردگار متعال از آنها استفاده مي‌کنند، هر انسان، با هر زبان و بيان مي‌تواند با خداي خود گفتگو و نجوا و دعا کند.

 روشن است که شاعران و سخنوران با تاثيرپذيري از کلام و معاني و بلاغت قرآن کريم و ادعيه و مناجات ائمة اطهار (ع)، «بهتر» از مردم عادي مي‌توانند دعا و مناجات کنند. در اينجا منظور از واژة «بهتر» يعني سخناني بگويند و بنويسند که ارزش ادبي داشته باشد.

از ميان شاعراني که به صورت منظوم مناجات نامه نوشته‌اند، بي‌ترديد نظامي گنجوي زيباترين و بلندترين مناجات‌ها را به زبان فارسي نوشته است.

از ميان کساني که مناجات نامة منثور نوشته‌اند، خواجه عبدالله انصاري مشهورتر است. دو قطعه از مناجات نامة وي چنين است:

 الهي!

يکتاي بي‌همتايي،

قيوم توانايي،

بر همه چيز بينايي،

در همه حال دانايي،

از عيب مصفايي،

از شرک مبرايي،

اصل هر دوايي،

داروي دلهايي،

شاهنشاه فرمانفرمايي،

معزز به تاج کبريايي،

به تو رسد مُلک خدايي.

الهي!

تا به تو آشنا شدم،

از خلق جدا شدم

و در هر جهان شيدا شدم،

نهان بودم، پيدا شدم.

اين مناجات‌نامه‌ها چون با کلمة زيباي «الهي» آغاز مي‌شوند، الهي نامه نيز ناميده مي‌شوند. در زمان ما، يکي از کساني که الهي نامه‌اش معروف است، مرحوم آيه‌الله حسن حسن‌‌زادة آملي (رضوان الله عليه) است. قطعاتي از الهي نامة آن بررگوار:

الهي!

ما همه بي‌چاره‌ايم

و تنها تو چاره‌اي،

و ما همه هيچ کاره‌ايم

و تنها تو کاره‌اي.

الهي!

بسيار کساني دعوي بندگي کرده‌اند

و دم از ترک دنيا زده‌اند،

تا دنيا بديشان روي آوَرْد،

جز وي همه را پشت پا زده‌اند.

اين بندة در معرض امتحان در نيامده شرمسار است،

به حق خودت

«ثَبِّتْ‌ قلبي علي دينک!»

الهي!

آن خواهم

که هيچ نخواهم!

الهي!

حاصل يک عمر درس و بحثم،

 اين شد که جهان را جهانباني است

و انسان را سر و ساماني.

الهي!

بت سنگين شکستن نيک آسان است،

و بُت نفْس شکستن سخت دشوار؛

خنک آن که از امّتِ خليلِ بت شکن است، که هر دو را بشکست!

روانشاد شهيد آيه‌الله سيد محمدعلي آل‌هاشم (اعلي‌الله مقامه) نمايندة رهبر معظم انقلاب اسلامي در آذربايجان‌شرقي و امام جمعة محبوب تبريز، علاقة ويژه‌اي به اينگونه از مناجات داشت و اغلب خطبة دوم نماز جمعه را با مناجات آهنگين و مسجعي که با واژة الهي آغاز مي‌شد، به پايان مي‌برد. الهي‌نامه خواني شهيد آل‌هاشم در پايان خطبة دوم براي نمازگزاران و خاصه جوانان بسيار دلنشين بود، چنانکه وقتي آن بزرگوار با لحن خاص خود مناجات را با کلمة «الهي» آغاز مي‌کرد، جوانها و نوجوانهاي حاضر در نماز جمعه نيز همين کلمه را تکرار مي‌کردند.

الهي‌نامه خواني حضرت آيه‌الله آل‌هاشم براي حقير نيز مانند ديگر جوانها و نوجوانها دلنشين بود. با عنايت به محبت پدرانه‌اي که آن بزرگوار به عنوان يک طلبة نوپا به حقير داشتند و نيز مراتب ارادت و علاقة قلبي حقير به ايشان، تصميم گرفتم مناجات‌هاي آهنگين و مسجع ايشان را جمع‌آوري و در کتابي منتشر کنم. اين کار، چنان که برخي دوستان نزديک به آن شهيد عزيز و محبوب و معتبر مي‌دانند، چندي پيش از شهادت ايشان و با اخذ اجازه از ايشان آغاز شد.

براي جمع‌آوري مناجاتهاي آيه‌الله آل‌هاشم (الهي‌نامة آل‌هاشم) و گردآوري آن در يک کتاب، ابتدا 6 جلد کتاب «پيام جمعه» حاوي خطبه‌هاي نماز جمعة شهيد سعيد از سال 1396 تا 1401 که به کوشش حجه‌الاسلام‌ والمسلمين جواد اوجاقي منتشر شده، مورد مطالعه قرار گرفت و مناجاتهاي پراکنده در خطبه‌ها از اين کتابها استخراج و تجميع شد. سپس پوشه‌هاي صوتي خطبه‌ها نيز يک به يک مورد استماع قرار گرفت و اين مناجاتها که با صداي شهيد سعيد بود، با مناجاتهاي مندرج در کتابها مقابله شد. همچنين پوشه‌هاي صوتي خطبه‌هاي نماز جمعة تبريز از سال 1402 تا آخرين نماز جمعة آن شهيد بزرگوار که هنوز در قالب کتاب «پيام جمعه» منتشر نشده، مورد استماع قرار گرفت و مناجاتهاي مورد نظر به صورت مکتوب درآمد. و در نهايت پس از اتمام کار، توسط والد بزرگوارم استاد جلال محمدي مورد بازخواني و ويرايش ادبي قرار گرفت. منابع و اسامي شاعران يا نويسندگان برخي اشعار و مناجاتهاي کتاب جستجو شد و در پاورقي شعر يا مناجات خوانده شده توسط شهيد سعيد و سيد شريف درج گرديد. همچنين براي هر مناجات، عنواني نيز انتخاب شد تا مناجاتها با عنوان جداگانه از هم متمايز شود.

در نوشتن زندگي‌نامه شهيد سعيد و سيد شريف، از منابع مختلف استفاده شده که در ذيل همين زندگي‌نامه درج شده است.

اينک از همة کساني که به شيوه‌هاي مختلف مرا در تأليف «الهي‌نامة آل‌هاشم» ياري کردند، از جمله حجه‌الاسلام والمسلمين سيد عباس موسوي‌شناس تشکر مي‌کنم و زحمات استاد محترم حجه‌الاسلام والمسلمين روح‌الله بجاني مدير حوزة علمية حضرت اميرالمومنين (عليه‌السلام) تبريز را سپاس مي‌گزارم که با تشکيل جلسات اخلاق زمينة بهره‌مندي طلاب ارجمند و اينجانب از انفاس طيبة شهيد سعيد را فراهم ساختند.

در پايان از عنايات و ياري‌هاي ويژة استاد ارجمند حجه‌الاسلام والمسلمين دکتر ياسين پورعلي که در چاپ و انتشار اين کتاب و در ديگر امور همواره از لطفشان بهره‌مند بوده‌ام، تشکر و قدرداني مي‌کنم و از خداي متعال براي همة عزيزاني را که در تأليف و انتشار اين کتاب مرا ياري کردند، اجر و پاداش و توفيق مسئلت مي‌نمايم.

اميدوارم با تاليف اين کتاب، اقدامي هر چند کوچک در راستاي اداي حقي که حضرت آيه‌الله شهيد سيد محمدعلي آل‌هاشم (نوّرالله مرقده) بر عهدة جامعة ما و اين حقير دارد، انجام داده باشم.

اين کتاب را به مثابة برگ سبزي به آستان پرعظمت صديقة طاهره، خيره‌النّساء، امّ ابيها، حضرت زهرا (سلام الله عليها) تقديم مي‌دارم و اميدوارم به کرم و بزرگواري خود بپذيرند.

در پايان، يکي از مناجاتهاي خوانده شده توسط شهيد سعيد آيه‌الله آل‌هاشم در نماز جمعه را مي‌آوريم:

گل کوچکي به من بده

الهي!

من از تو آسمان نمي‌خواهم

اما خورشيد را به من بده

تا دلم به تو گرم باشد.

الهي!

من از تو دريا نمي‌خواهم

اما رودخانه را به من بده

تا هميشه به سوي تو روان باشم.

الهي!

من از تو جنگل نمي‌خواهم

اما گل کوچکي به من بده

تا عطر تو را داشته باشم.

الهي!

من از تو شب و روز را نمي‌خواهم

اما فرصتي به من بده

تا دنبال تو بگردم

و پيدايت کنم.

وَ آخِرُ دَعوانا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين

پي‌نوشت؛

بحار الأنوار - طبع دارالاحياء التراث نويسنده: العلامة المجلسي - جلد: 90  صفحه: 300