افزايش مرگ و مير منتسب به آلودگي هوا

اين گزارش با بررسي تازه‌ترين داده‌ها درباره ذرات معلق PM2.5، ازن و مدل‌هاي بار بيماري، وضعيت کيفيت هوا و پيامدهاي سلامت آن را ارزيابي کرده است.

نتايج نشان مي‌دهد که نزديک به 9 نفر از هر 10 مرگ ناشي از آلودگي هوا، مربوط به بيماري‌هاي غيرواگير مانند بيماري‌هاي قلبي-عروقي، سکته مغزي، سرطان ريه و بيماري‌هاي مزمن ريوي است. به بيان ديگر، آلودگي هوا ديگر تنها مشکل «ريه‌ها» نيست؛ بلکه عامل اصلي بروز سکته، حملات قلبي و بيماري‌هاي قلبي مزمن محسوب مي‌شود.

چرا مرگ‌ومير ناشي از آلودگي هوا افزايش يافته است؟

تحليل داده‌هاي جهاني نشان مي‌دهد که گرچه در برخي کشورها نرخ مرگ‌ومير استانداردشده بر اساس سن کاهش يافته، اما تعداد مطلق مرگ‌ها در دهه‌هاي اخير افزايش داشته است. دليل اين امر، افزايش جمعيت و پيرشدن آن در مناطقي است که سطح آلودگي همچنان بالاست. بنابراين حتي اگر خطر فردي کاهش يابد، مجموع مرگ‌ومير ممکن است افزايش پيدا کند.

مکانيسم مرگ ناشي از آلودگي هوا

آلودگي هوا ترکيبي پيچيده از ذرات بسيار ريز (PM2.5)، ازن، اکسيدهاي نيتروژن و دي‌اکسيد گوگرد است. اما مرگبارترين جزء، همان ذرات معلق بسيار ريز PM2.5 است. اين ذرات مي‌توانند: به عمق ريه‌ها نفوذ کنند و موجب التهاب شديد بافت ريوي شوند، التهاب عمومي در بدن ايجاد کنند و از طريق جريان خون، ديواره رگ‌ها را تحريک کرده و باعث ناپايداري پلاک‌هاي چربي شوند؛ موضوعي که خطر سکته و حمله قلبي را افزايش مي‌دهد، رفتار لخته‌شدن خون را تغيير دهند و عملکرد عروق را مختل کنند و در درازمدت، باعث تشديد بيماري‌هاي مزمن مانند COPD (بيماري انسدادي مزمن ريه)، سرطان ريه و بيماري‌هاي قلبي شوند.

به گفته سازمان جهاني بهداشت (WHO)، بيشترين مرگ‌هاي مرتبط با آلودگي هوا به بيماري ايسکميک قلب(بيماري عروق کرونر قلب) و سکته مربوط است و پس از آن بيماري‌هاي مزمن ريوي و سرطان ريه قرار دارند.

راهکارهاي کاهش خطر مرگ ناشي از آلودگي هوا

اگرچه کاهش جدي آلودگي نيازمند سياست‌هاي کلان در زمينه انرژي پاک، کنترل ترافيک و مقررات صنعتي است، اما شهروندان نيز مي‌توانند با رعايت برخي اصول، ميزان مواجهه و خطر را کاهش دهند:

استفاده از سوخت‌هاي پاک و اجاق‌هاي بهينه در منازل و تهويه مناسب آشپزخانه‌ها.

عدم سوزاندن زباله در فضاهاي بسته يا باز.

استفاده از ماسک‌هاي استاندارد N95 يا FFP2 در روزهاي آلوده.

کاهش فعاليت‌هاي ورزشي در هواي آزاد هنگام بالا بودن شاخص آلودگي، به‌ويژه براي سالمندان يا بيماران قلبي-ريوي.

به‌کارگيري تصفيه‌کننده‌هاي هواي مجهز به فيلتر HEPA در مناطق با آلودگي بالا.

بيماران قلبي و ريوي بايد داروهاي خود را منظم مصرف کنند و در صورت بروز علائمي مانند درد قفسه سينه يا تنگي نفس، فوراً به مراکز درماني مراجعه کنند.

وضعيت بدتر و بدتر مي‌شود

گزارش «وضعيت هواي زمين 2025» نشان مي‌دهد که آلودگي هوا همچنان يکي از بزرگ‌ترين قاتلان خاموش جهان است. هرچند در برخي کشورها پيشرفت‌هايي در کنترل آلودگي حاصل شده، اما بار کلي بيماري‌ها همچنان بسيار بالاست؛ چراکه جمعيت در معرض آلودگي افزايش يافته و جهان در حال پير شدن است. تنها ترکيبي از اقدامات سياستي و رفتارهاي مسئولانه در سطح خانوار و فردي مي‌تواند به کاهش واقعي مرگ‌ومير ناشي از آلودگي هوا منجر شود.