افزايش مرگ و مير ايرانيان ناشي از مصرف آنتي‌بيوتيک

مقاومت ميکروبي به زبان خيلي ساده يعني وقتي بيمار مي‌شويم، ميکروب‌ها نسبت به داروهايي مثل آنتي‌بيوتيک مقاوم مي‌شوند و آنتي بيوتيک‌ها ديگر اثر سابق خود را نخواهند داشت. در نتيجه، عفونت در بدن فرد بيمار باقي مي‌ماند و شديدتر مي‌شود و ممکن است منجر به مرگ او شود.

سالانه بيش از 5 ميليون مرگ‌ومير در دنيا به دليل مقاومت ميکروبي يا مقاومت دارويي اتفاق مي‌افتد که علت آن مصرف بي‌رويه و غيرضروريِ آنتي‌بيوتيک است. آماري که به گفته سازمان جهاني بهداشت، تا 5 سال ديگر 2 برابر خواهد شد. در ايران هم سالانه تعداد قابل توجهي از مرگ‌وميرها به اين دليل ثبت مي‌شود. موضوعي بسيار نگران‌کننده که نيازمند برنامه‌ريزي و فرهنگ‌سازي جدي است.

شيوع يک پاندمي بي‌سروصدا

در زمان پاندمي کرونا ميزان مصرف آنتي‌بيوتيک‌ها در جان افزايش چشمگيري پيدا کرد. در ايران اين آمار 4 تا 10 برابر بيشتر از ساير کشورهاي جهان گزارش شده بود. استفاده از آنتي‌بيوتيک‌ به خصوص آنتي‌بيوتيک‌هاي قوي‌تر علاوه بر افزايش هزينه‌هاي نظام سلامت، ميزان مرگ‌ومير را هم افزايش مي‌دهد. موضوعي که بيشتر مردم از آن خبر ندارند.

اما مقاومت ميکروبي يا دارويي دقيقا چطور مي‌تواند باعث مرگ يک نفر شود؟ پزشکان مي‌گويند ميکروب‌هاي بيماري‌زا از توان بالايي براي تکثير، رشد و توليد سموم ميکروبي براي آسيب زدن به بافت‌هاي بدن برخوردارند. بنابراين تکثير زياد ميکروب‌ها و توليد سموم ميکروبي مي‌تواند منجر به آسيب بافت‌هاي بدن در اندام‌هاي مختلف شود، ايجاد شوک عفوني کند و درنهايت باعث ايجاد اختلالات قلبي عروقي و مرگ فرد شود. در اين ميان کارکرد آنتي‌بيوتيک‌ها اين است که تعداد متابوليت‌هاي ميکروبي را کنترل کنند و آنها را از بين ببرند و اگر آنتي‌بيوتيک نتواند عمل کند، بدن با رشد بي‌رويه و طغيان ميکروب‌ها و باکتري‌ها روبرو خواهد شد و درنهايت موجب مرگ فرد مي‌شود. به گفته متخصصان، مقاومت آنتي‌بيوتيکي حتي درمان بعضي از بيماري‌ها را سخت مي‌کند. موضوعي که خيلي از ما نسبت به آن اطلاعي نداريم.

افزايش آمار مرگ و مير ناشي از مصرف بالاي آنتي‌بيوتيک در ايران - مقاومت ميکروبي چطور باعث مرگ فرد مي‌شود؟دکتر آميتيس رمضاني، متخصص بيماري‌هاي عفوني و دبير انجمن متخصصين عفوني کشور در گفتگو با همشهري‌آنلاين به موضوع خيلي مهمي اشاره مي‌کند و مي‌گويد: بيماري‌اي که مي‌تواند در آينده تبديل به تهديد بزرگ جهاني شود، سرخک و مالاريا و ساير بيماري‌هاي عفوني نيستند. بلکه «مقاومت ميکروبي» است.

دکتر رمضاني مي‌گويد: ويروس‌ها پتانسيل ايجاد پاندمي و طغيان‌هاي بزرگ در جهان را دارند. مثل کرونا. اما تهديد بزرگ ديگري وجود دارد که به آن «پاندمي سايلنت» يا «پاندمي بي‌سروصدا» گفته مي‌شود و آن «مقاومت ميکروبي» است. مقاومت ميکروبي مثل کرونا پرسروصدا نيست که مردم نگران شوند و وحشت‌زده در قرنطينه بمانند. اين تهديد خيلي بي‌سروصدا دارد در دنيا و کشور ما اتفاق مي‌افتد و دليلش هم مصرف بي‌رويه آنتي‌بيوتيک‌ها در انسان‌ها، دام و آبزيان است.

آنتي‌بيوتيک‌هايي که بي‌اثر شده‌اند

آنتي‌بيوتيک‌ها در ابتدا با هدف محافظت از سلامت انسان‌ها و حيوانات کشف و توليد انبوه شدند اما همان دارو حالا به دليل مصارف نابجا، بلاي جان انسان‌ها شده است. پني‌سيلين که اولين آنتي‌بيوتيک توليدشده در دنيا محسوب مي‌شود، در دهه 1920 توسط «السکاندر فلمينگ» کشف شد. دارويي که تاثير شگرفي بر حيات انسان گذاشت، اما تنها بعد از حدود 20 سال، اولين مقاومت‌هاي ميکروبي به پني‌سيلين گزارش شد و از آن به بعد، مکررا با توليد آنتي‌بيوتيک‌هاي مختلف، مقاومت‌هاي ميکروبي مختلف هم گزارش شده است.

به گفته دکتر رمضاني، مصرف بي‌رويه و غيرضروري آنتي‌بيوتيک‌ها دارد باعث مي‌شود که باکتري‌ها در دنيا مدام به سمت افزايش مقاومت بروند. نتيجه‌اش هم اين مي‌شود که انسان با باکتري‌هايي بيمار مي‌شود که ما براي آنها دارويي نداريم. يعني عفونتي که قبلا خيلي راحت مي‌توانستيم درمانش کنيم، حالا غير قابل درمان مي‌شود. به اين شکل که عفونت جدي مي‌شود و مي‌تواند منجر به مرگ بيمار شود و ما نمي‌توانيم کاري برايش کنيم. چون ابزارِ دست‌ ما که آنتي‌بيوتيک‌ها بودند، به خاطر مصرف بي‌رويه، از دست‌مان گرفته شده است. متاسفانه آنتي‌بيوتيک‌هاي جديدي هم ساخته نمي‌شوند که بتوانيم با کمک آنها با اين باکتري‌ها مقابله کنيم.

نگران اين 2 بيماري هستيم

دبير انجمن متخصصين عفوني کشور مي‌گويد: گسترش بيماري‌هاي عفوني در کل دنيا خيلي سريع شده و ما بايد دربرابر يک سري بيماري عفوني که پتانسيل طغيان و همه‌گيري دارند مثل کرونا، آمادگي داشته باشيم. اما غير از ويروس‌ها، مساله‌ ديگري که مي‌تواند تبديل به تهديد بزرگ جهاني شود، «مقاومت ميکروبي» است. اين تهديد خيلي بي‌سروصدا دارد اتفاق مي‌افتد و دليلش هم مصرف بي‌رويه آنتي‌بيوتيک‌ها در انسان‌ها، دام و ... است و اگر جلوي اين روند گرفته نشود، افراد زيادي در آينده به دليل عفونت‌هاي غيرقابل درمان، جان خود را از دست خواهند داد.

اين متخصص بيماري‌هاي عفوني توضيح بيشتري مي‌دهد و مي‌گويد: ما بيشتر از هر بيماري‌اي، نگران شيوع 2 بيماري هستيم. يک، بيماري‌هاي مشترک بين انسان و حيوان. مثل کرونا. و ديگري، مقاومت ميکروبي يا دارويي. از ميان اين 2 مورد هم مقاومت ميکروبي الان تهديد بزرگ‌تري براي دنيا محسوب مي‌شود.

به گفته رمضاني، اينها مهم‌ترين بيماري‌هايي هستند که از جنبه بهداشت عمومي، اقتصادي و اجتماعي حائز اهميت هستند و ما بايد براي مقابله با اين اولويت‌هايي که در حوزه سلامت هستند، آمادگي لازم را داشته باشيم.

يک تجويز اشتباه؛ مرگ ميليون‌ها نفر

مصرف بي‌رويه آنتي‌بيوتيک نه تنها در انسان، بلکه در حوزه کشاورزي و دام و طيور و آبزيان هم وجود دارد که بايد ساماندهي شود. دکتر رمضاني مي‌گويد: ما بايد با محدود کردن مصرف آنتي‌بيوتيک‌ها در انسان، دام و ... جلوي سرعت رشدش را که خيلي هم سريع دارد در دنيا اتفاق مي‌افتد، بگيريم.

دبير انجمن متخصصين عفوني کشور تاکيد مي‌کند که سلامت انساني، بهداشتي، حيوانات، محيط‌زيست و صنايع غذايي بايد در کنار هم مورد توجه قرار بگيرند تا بتوان مقاومت ميکروبي را کنترل کرد.

به گفته متخصصان، اگر يک داروي قلبي و عروقي به اشتباه تجويز شود، يک نفر مي‌ميرد اما اگر آنتي‌بيوتيک اشتباه تجويز شود، ميليون‌ها نفر مي‌ميرند. چون ميکروب مقاوم فقط در بدن يک نفر نمي‌ماند و مي‌تواند از طريق تماس، هوا، آب، غذا يا محيط بيمارستاني به افراد ديگر سرايت کند. در نتيجه، عفونت‌هايي به وجود مي‌آيند که درمان‌پذير نيستند و به سرعت منتشر و منتقل مي‌شوند. و اگر دارويي براي درمان آنها نباشد، افراد زيادي در سراسر جهان جان خود را از دست خواهند داد.

به گفته کارشناسان، هر قدر مقاومت ميکروبي پيشرفته‌تر و در سطوح بالاتر باشد، درماني براي آن وجود ندارد يا درمان‌ بسيار گران‌قيمت تمام خواهد شد. البته به گفته کارشناسان، درمان‌هاي احتمالي هم بهبودي کامل ايجاد نمي‌کنند و تنها احتمال بهبود فرد را افزايش مي‌دهند و درنهايت امکان مقاومت به اين درمان‌ها هم وجود دارد.