گسترش سکولاريسم تند در فرانسه

به گزارش «شيعه نيوز»، در روز‌هايي که اروپا درگير موج جديدي از راست‌گرايي، پوپوليسم و بستن مرزهاست، فرانسه بار ديگر خود را درگير مناقشه‌اي قديمي، اما تشديدشده کرده است: مسئله‌ي اسلام و سکولاريسم. اين بار، اما لائيسيته فرانسوي ديگر تنها يک اصل در قانون اساسي نيست؛ بلکه به‌نوعي ايدئولوژي حاکم تبديل شده که مرز‌هاي آن با سرکوب نماد‌هاي ديني و محدودسازي آزادي‌هاي فردي در هم آميخته است.

در هفته‌هاي اخير، دولت فرانسه در راستاي «دفاع از ارزش‌هاي جمهوري» طرح‌هايي را براي محدودسازي نشانه‌هاي مذهبي در فضا‌هاي عمومي، مدارس و حتي دانشگاه‌ها به جريان انداخته است. ممنوعيت پوشش عبايا در مدارس دخترانه و اعمال فشار‌هاي مستقيم بر انجمن‌هاي اسلامي مستقل تنها بخشي از اين موج تازه است. در عين حال، رسانه‌هاي جريان اصلي فرانسه به شکل هماهنگ، اين سياست‌ها را با واژه‌هايي، چون «خنثي‌سازي اسلام‌گرايي» توجيه مي‌کنند؛ گويي هر نماد اسلامي به‌خودي‌خود يک تهديد است. اما اين روند چه پيامد‌هايي دارد؟ و چرا جامعه‌ي مسلمان فرانسه - که بيش از 6 ميليون نفر از جمعيت کشور را تشکيل مي‌دهد - بيش از پيش نگران شده است؟

بازتعريف افراطي از سکولاريسم

سکولاريسم در معناي کلاسيک خود به‌معناي جدايي نهاد دين از نهاد دولت است. اما سکولاريسم فرانسوي (laïcité)، به‌ويژه در نسخه‌ي فعلي‌اش، تبديل به سياستي مداخله‌گر شده که نه تنها دولت را از دين جدا مي‌کند، بلکه حضور دين را در فضاي عمومي هم به‌شدت محدود مي‌سازد. در واقع، آنچه امروز در فرانسه جريان دارد، نوعي «سکولاريسم تهاجمي» است که بسياري از کارشناسان آن را متضاد با آزادي‌هاي بنيادين فردي و اصل هم‌زيستي فرهنگي مي‌دانند.

فشار مضاعف بر اقليت مسلمان

جامعه‌ي مسلمان فرانسه - که عمدتاً ريشه در مهاجرت‌هاي مستعمراتي از شمال آفريقا دارد - در دهه‌هاي اخير همواره با چالش‌هايي، چون تبعيض ساختاري، نابرابري اقتصادي و بيکاري روبه‌رو بوده است. حال، اين جامعه در کنار مشکلات مزمن، با موج تازه‌اي از انگ‌زني رسانه‌اي و سياست‌گذاري سلبي مواجه است. ممنوعيت حجاب، بسته‌شدن مساجد، نظارت امنيتي بر انجمن‌هاي اسلامي و فشار بر خانواده‌ها تنها بخشي از روند‌هايي است که حس بيگانگي و طرد اجتماعي را تشديد مي‌کند.

افراط در دفاع از «جمهوريت»

در سطح رسمي، دولت فرانسه مدعي است که تمام اين اقدامات براي دفاع از ارزش‌هاي جمهوري انجام مي‌گيرد. اما منتقدان بر اين باورند که مفهوم جمهوريت در حال تبديل‌شدن به ابزاري براي همگون‌سازي فرهنگي و حذف تفاوت‌هاست. اين پرسش جدي مطرح است: آيا ارزش‌هاي جمهوري يعني اجبار به شباهت، يا پذيرش تفاوت در چهارچوب قانون؟ وقتي دختر نوجوان مسلمان تنها به‌دليل پوشيدن لباس گشاد، از مدرسه اخراج مي‌شود، اين ديگر دفاع از آزادي نيست، بلکه نوعي مداخله در حريم شخصي است.

پيامد‌هاي اجتماعي و سياسي

ادامه‌ي اين روند، نه‌تنها شکاف‌هاي فرهنگي در فرانسه را تعميق مي‌بخشد، بلکه به افراط‌گرايي نيز دامن مي‌زند. جامعه‌اي که احساس کند ديده نمي‌شود، يا به حاشيه رانده شده، مستعد واکنش‌هاي راديکال‌تري خواهد شد. در عين حال، سياست‌هاي همگون‌سازي اجباري مي‌تواند به تقويت گفتمان‌هاي تند و افراطي در ميان جوانان منجر شود؛ همان چيزي که دولت فرانسه مدعي مبارزه با آن است.

فرانسه، به‌عنوان مهد روشنگري، بايد بيش از هر کشور ديگري به آزادي انديشه، تنوع فرهنگي و حقوق اقليت‌ها احترام بگذارد. اما آنچه امروز در صحنه‌ي سياسي و اجتماعي اين کشور مي‌گذرد، بيشتر به نوعي جنگ هويتي و بحران پذيرش ديگري شباهت دارد. گسترش سکولاريسم تند در عمل، نه‌تنها جامعه را متحد نمي‌سازد، بلکه به تعميق گسست‌هاي اجتماعي، تقويت حس طردشدگي و بي‌اعتمادي ميان اقليت‌ها و دولت منجر مي‌شود.

اين يادداشت نه از موضع مذهبي، بلکه از منظر دفاع از حقوق شهروندي و آزادي‌هاي فردي نوشته شده است. اگر جمهوري واقعي را مي‌خواهيم، بايد راه را براي هم‌زيستي و شنيده‌شدن صداي متفاوت‌ها بازبگذاريم.