مسجد جامع باکو به مکان بازديد گردشگران تبديل شده است

مرتضي رضوانفر، عضو هيئت علمي پژوهشگاه ميراث فرهنگي براساس پژوهشي که درباره اين مسجد انجام داده، گفت: اين مسجد ارزشمند که در دوره دين‌ستيزي در شوروي سابق، تبديل به موزه فرش شده بود، داراي کتيبه‌هاي فارسي ارزشمندي از قرن هشت تا 13 قمري است. از جمله آن‌ها فرامين سه پادشاه شامل «اولجايتو محمد خدابنده» 680 تا 716 قمري، شاه طهماسب 964 قمري، شاه‌عباس 1024 قمري و چند کتيبه وقف و مرمت در قرن سيزدهم است. به گفته اين پژوهشگر، بخشي از متن کتيبه فرمان شاه عباس مبني بر تخفيف مالياتي مردم باکو در ماه مبارک رمضان چنين است: «حکم جهان مطاع شد آنکه در اين وقت بنابر عنايت بي‌غايت شاهانه در باب شيعيان بادکوبه، الکا (ناحيه) شيروان... يک ماهه شهر رمضان‌المبارک سواي توجيهاتي که اجازه داده مي‌شود و به تخفيف و تصدق مقرر دانستيم... تيولداران الکا مذکور حسب المسطور مقرر دانسته رسد يک ماه شهر مذکور را از تيول خود بر طرف دانند و طلبي از رعايا ننمايند... تغييرکننده تخفيف مذکور به لعنت الهي و نفرين حضرت رسالت پناهي گرفتار شود و بايد که دستور ميمون را به سنگ نقش نموده بر دعا گويي دوام دولت قاهره تقصير نکنند....»

رضوانفر همچنين به بخشي از کتيبه فرمان تخفيف مالياتي اولجايتو خدابنده اشاره کرد که در آن نوشته شده است: «.. پادشاه اسلام فرمان فرماي ربع مسکون سلطان معظم قاآن اعظم مالک رقاب الامم شهريار العرب و العجم اولجايتو خدابنده محمد خلدالله ملکه....» اين پژوهشگر همچنين به بخشي از کتيبه تخفيف مالياتي شاه طهماسب پرداخته که در آن آمده است: «ممالک محروسه را به تخفيف و تصدق مقرر فرموده و ثواب آن را با رواح حضرات عاليات (مقدسات 14) معصوم صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين هديه کردم....»

براساس پژوهش رضوانفر، شهر باکو داراي بيشترين کتيبه فارسي در کشور‌هاي قفقاز جنوبي و شمالي است که از سوي مردم فرهنگ دوست آن به شيوه مناسبي حفاظت و اکثراً شناسنامه‌دار شده است.

در کتيبه حک شده روي ديوار مسجد، درباره ساخت اين بنا آمده‌است: «امير شرف الدين محمود» در ماه رجب سال 709 هجري قمري دستوري جهت بازسازي اين ساختمان داده‌است.

«سارا آشّوربيگلي» در کتاب «دولت شروان‌شاهان» در مورد کتيبه مذکور نوشته‌است: «در کتيبه نوشته شده به زبان عربي بر روي ديوار جنوبي مسجد واقع در قلعه باکو حکايت از مرمت شدن آن دارد. آنجا نام «امير شرف الدين محمود» و سال 709 نوشته شده‌است. ظاهراً مسجد در آن تاريخ بازسازي شده و گشترش يافته‌است».

گفته مي‌شود مسجد جامع باکو در خاک معبد آتشگاه ساخته شده‌است.

مسجد در سال 1024 هجري تجديد بنا شده  باز در اواخر قرن قرن نوزدهم ميلادي بر ويرانه‌هاي مسجد دوباره ساختمان تازه اي از سوي «حاج شيخ علي داداش‌اف» ثروتمند خيّر بادکپبه‌اي احداث شده‌است.

در دورة حاکميت حزب کمونيست بر شوروي، شعبة حزب کمونيست در آذربايجان که حيدر علي‌اف سالها دبير اول آن بود، مسجد جامع باکو را به موزة فرش تبديل کرده بود.

پس از فروپاشي شوروي، مسجد جامع باکو فعاليت خود را با حضور اهالي ديندار و يک روحاني جوان به نام ايلقار ابراهيم‌اف از سر گرفت.

دولت جمهوري آذربايجان با نگراني از حضور جوانان فعال مذهبي در مسجد جامع باکو، روحاني و فعالان مسجد را تحت فشار قرار داد و مسجد را به بهانة تعمير مدتي تعطيل گرد. در نهايت مسجد جامع باکو توسط دولت براي هميشه تعطيل شد و به مرکزي براي بازديد گردشگران اختصاص يافت.

پس از روي کارآمدن حيدر علي‌اف در جمهوري آذربايجان، مساجد متعددي در شهر باکو تخريب شد که در دورة الهام علي‌اف نيز ادامه يافت که واکنش مراجع عظام تقليد را در قم برانگيخت.