عمليات مخفي «الهام» براي حذف ايران از بازار گاز عراق

به گزارش فارس؛ روابط ميان آذربايجان و عراق، در سال‌هاي اخير، دستخوش تحولي چشمگير شده‌ است. 2 کشور از روابطي سرد و بيشتر نمادين در دهه‌هاي گذشته، اکنون به همکاري‌هاي راهبردي در حوزه انرژي، امنيت، ديپلماسي و تجارت رسيده‌اند اما آن‌چه بيش از همه توجه تحليل‌گران منطقه‌اي را جلب کرده، نقش فزاينده باکو در بازار گاز عراق و تلاش براي جايگزيني ايران در اين حوزه حياتي است.

نياز عراق به گاز ايران

عراق سال‌هاست با بحران تامين برق و گاز روبه‌رو است. پس از چندين دهه‌ جنگ، تحريم، فساد و سوءمديريت، زيرساخت‌هاي انرژي اين کشور آسيب‌ جدي ديده‌اند.

در اين ميان، ايران به‌عنوان نزديک‌ترين گزينه جغرافيايي و با خطوط انتقال آماده، به تامين‌کننده اصلي گاز عراق تبديل شد. اين گاز بيشتر براي نيروگاه‌هاي برق به‌ويژه در مناطق جنوبي و مرکزي عراق استفاده مي‌شود.

فشار آمريکا و ورود آذربايجان

مقام‌هاي عراقي همواره استدلال مي‌کنند که گاز ايران جايگزين ندارد اما مقامات آمريکايي به‌ويژه در دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، تلاش مي‌کنند تا اين وابستگي را محدود سازند.

واشنگتن با لغو معافيت‌هاي تحريمي براي خريد گاز ايران، عملا عراق را تحت فشار قرار داد تا به دنبال گزينه‌هاي جايگزين باشد.

در همين راستا، بغداد ابتدا به واردات گاز مايع (LNG) از کشورهايي مانند قطر و الجزاير فکر کرد اما اين گزينه‌ها از نظر مالي و جغرافيايي مقرون به صرفه نبودند.

در اين شرايط، آذربايجان با بهره‌گيري از موقعيت ژئواستراتژيک خود، توانايي توليد گاز و شبکه خط‌ لوله گسترده‌اي که از طريق ترکيه به منطقه و اروپا متصل مي‌شود، به‌عنوان گزينه‌اي مناسب مطرح شد.

آذربايجان داراي منابع گاز در درياي خزر است و از طريق دالان گازي جنوبي، گاز خود را به اروپا صادر مي‌کند. بخشي از اين گاز اکنون مي‌تواند به سمت عراق نيز هدايت شود.

پروژه‌هاي مشترک و ساختار جديد همکاري

«گفت‌وگوي انرژي بغداد» در ماه مي 2025 برگزار شد که تمرکز ويژه‌اي بر همکاري با آذربايجان داشت؛ در اين نشست، کارگروه‌هايي براي بررسي مسائل حقوقي و فني، از جمله نحوه انتقال گاز، قيمت‌گذاري، مدت قراردادها و هماهنگي با زيرساخت‌هاي ترکيه (شبکه بوتاش) تشکيل شد.

هدف اصلي، تامين بين 5 تا 7 ميليارد متر مکعب گاز تا سال 2027 است. با اين ميزان واردات، برآورد شده که آذربايجان بتواند تا 15 درصد برق مصرفي عراق را تامين کند.

در اين ميان، آذربايجان نيز با نگاه راهبردي وارد ميدان شده است. شرکت نفت دولتي اين کشور (SOCAR) علاوه بر مذاکرات صادرات گاز، خواهان مشارکت در بازسازي پالايشگاه‌هاي بيجي و کرکوک شده‌ است.

در عين حال، اين کشور به‌تازگي اعلام کرده است که قصد دارد در اربيل کنسولگري‌ افتتاح کند؛ اين اقدام نه تنها براي تسهيل امور کنسولي و تجاري است، بلکه راه را براي همکاري مستقيم با شرکت‌هاي نفتي اقليم کردستان باز مي‌کند.

نقش ايران؛ بين همکاري و حذف تدريجي

در اين رابطه پايگاه تحليلي ميدليست فروم  مي‌نويسد، نقش ايران در اين معادلات پيچيده و چندوجهي است؛ از يک‌سو، آذربايجان در حال حاضر از طريق قراردادهاي سوآپ، با ايران در انتقال گاز به ساير کشورها همکاري دارد.

از جمله، آذربايجان گاز مازاد خود را از طريق ايران به ترکيه يا ارمنستان منتقل مي‌کند و بالعکس. اين نشان مي‌دهد که ايران هنوز در شبکه منطقه‌اي گاز نقش دارد.

اما در عين حال، هدف بلندمدت بغداد و باکو، يعني کاهش نقش ايران در بازار گاز عراق روشن است؛ آمريکا نيز به‌شدت از اين روند حمايت مي‌کند و حتي وعده داده در صورت موفقيت پروژه، در توسعه زيرساخت‌هاي گازرساني عراق مشارکت خواهد کرد.

در همين چارچوب، مقامات آذربايجاني مذاکراتي را نيز با ايران آغاز کرده‌اند تا اگر گاز آذربايجان به اندازه کافي براي صادرات مستقيم به عراق در دسترس نباشد، بخشي از نياز عراق از طريق سوآپ از ايران انجام شود، بدون اينکه وجهي به ايران پرداخت شود. به‌عبارتي، نقش ايران در اين ميان ممکن است به يک «مسير عبوري بي‌درآمد» تنزل پيدا کند.

چالش‌هاي عراق و آذربايجان

با اين حال، چالش‌هايي نيز وجود دارد. يکي از اصلي‌ترين موانع، تفاوت ديدگاه‌ها درباره مدت قراردادهاست. آذربايجان خواهان قراردادهاي بلندمدت براي تضمين سرمايه‌گذاري است اما دولت عراق که ساختار سياسي ناپايداري دارد، تمايل دارد قراردادهايي کوتاه‌مدت و قابل انعطاف ببندد.

همچنين، زيرساخت انتقال برق در اقليم کردستان هنوز براي پروژه‌هاي گسترده مناسب نيست و نياز به سرمايه‌گذاري سنگين دارد.

افزون بر اين، نفوذ سياسي و امنيتي ايران در عراق همچنان بسيار بالاست و برخي گروه‌هاي وابسته به تهران ممکن است با اين تحولات مخالفت کنند.

در مجموع، آن‌چه اکنون شاهد آن هستيم، تلاش جدي و ساختاري براي کاهش نفوذ ايران در بازار انرژي عراق با محوريت آذربايجان به‌عنوان بازيگر جديد و فعال منطقه‌اي است؛ اين تحول نه‌تنها تبعات اقتصادي دارد، بلکه مي‌تواند توازن ژئوپليتيکي منطقه را نيز تغيير دهد.

اگر پروژه‌هاي انتقال گاز از آذربايجان به عراق با موفقيت اجرا شود و آذربايجان جاي ايران را در سبد انرژي عراق بگيرد، تهران بخشي از نفوذ راهبردي خود را از دست خواهد داد.

هرچند ايران هنوز از ابزارهاي متعدد سياسي و امنيتي در عراق برخوردار است اما در حوزه انرژي، رقابتي جدي در حال شکل‌گيري است؛ رقابتي که ممکن است معادلات قدرت در خاورميانه را بازتعريف کند.