سرمايه‌گذاري عربستان در سوريه

 اين اقدامات شامل حمايت از کاهش تحريم‌ها، ايجاد شوراي اقتصادي مشترک و سرمايه‌گذاري در پروژه‌هاي زيرساختي و بازسازي است. عربستان سعودي اين سرمايه‌گذاري را براي افزايش نفوذ منطقه‌اي خود ضروري مي‌داند.

سقوط بشار اسد، رئيس‌جمهور سابق سوريه، جايگاه ايران را تضعيف کرد و فضايي در شامات ايجاد کرد که عربستان سعودي آماده پر کردن آن است. با اتخاذ رويکردي قاطع‌تر در استراتژي منطقه‌اي، سرمايه‌گذاري و تحمل ريسک آن براي عربستان ممکن خواهد بود.

در اوايل ماه ژوئيه، دولت دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور ايالات متحده، تحريم‌هاي آمريکا عليه هيئت تحريرالشام (HTS) را پس از آنکه احمدالشرع، رهبر جديد سوريه، رئيس‌جمهور موقت سوريه شد، لغو کرد. هيئت تحريرالشام يک دولت ائتلافي موقت تشکيل داد، قانون اساسي موقت را تصويب کرد و شروع به ارائه خدمات اوليه دولتي کرد. درحالي‌که هيئت تحريرالشام خود را به عنوان قدرت مرکزي در دمشق تثبيت کرده است، دستگاه امنيتي سوريه براي حفظ امنيت در سوريه دچار چالش است و بخش‌هاي بزرگي از کشور هنوز تحت کنترل آنها نيست.

با وجود اين کاستي‌ها، دولت سوريه توسط ساير قدرت‌هاي بين‌المللي، از جمله اتحاديه اروپا و بريتانيا، که بيشتر تحريم‌هاي خود را در سه‌ماهه دوم سال 2025 لغو کردند، مورد تأييد قرار گرفته است. اين کاهش تحريم‌ها پس از ماه‌ها مانور قدرت نرم عربستان سعودي صورت مي‌گيرد که در ديداري بين ترامپ و الشرع در رياض به اوج خود رسيد.

بيشتر بخوانيد:خليج فارس در آستانه رقابت 100 ميليارد دلاري هوش مصنوعي؛ ايران درگير تعارضات داخلي و بوروکراسي

در آن ديدار ترامپ برنامه‌هاي خود را براي لغو تحريم‌هاي سوريه اعلام کرد و کمکي بسيار مورد نياز را براي اقتصاد سوريه که در اثر بيش از يک دهه جنگ داخلي ويران شده بود، فراهم کرد. موقعيت جغرافيايي سوريه، در درياي مديترانه و در تقاطع سه قاره، و همچنين پتانسيل اين کشور براي توسعه پس از جنگ، توجه سرمايه‌گذاران را به خود جلب کرده است. با ادامه تحکيم قدرت الشرع و عادي شدن روابط با بازيگران جهاني، سرمايه‌گذاري بين‌المللي افزايش خواهد يافت.

انگيزه‌هاي رياض

براي عربستان سعودي، اين سرمايه‌گذاري چيزي بيش از احيا و بازگشت سرمايه است. سوريه به رکن اصلي استراتژي سياست خارجي رياض تبديل شده است. انگيزه‌هاي اصلي رياض جلوگيري از احياي نفوذ ايران و جلوگيري از هرگونه توليد محدود مواد مخدر در سوريه است.

اولويت عربستان، موضع‌گيري در برابر محور مقاومت تضعيف‌شده ايران است که تا امسال، رقباي خليج فارس خود را در موضع دفاعي قرار داده بود. در حالي که رياض قدرت نرم جهاني خود را از طريق سرمايه‌گذاري در ورزش، رسانه و ساير جنبه‌هاي اجتماعي افزايش داده است، اما توسط نيرو‌هاي مورد حمايت ايران نظير حزب‌الله، حماس، گروه‌هاي مختلف در عراق و شورشيان الحوثي در يمن بسيار محدود شده است.

حکومت اسد نيز به همين ترتيب، توسط کمک‌هاي ايران پشتيباني مي‌شد و به نوبه خود به تهران اجازه مي‌داد از سوريه به عنوان پايگاه عملياتي براي اعمال نفوذ خود استفاده کند. با اين حال، با سرنگوني اسد و تضعيف حزب‌الله، نفوذ باقي‌مانده ايران در سوريه ناچيز است و به رياض فرصت مي‌دهد تا وضع موجود را تغيير دهد. در حالي که بازيگران منطقه‌اي مانند قطر و ترکيه در گذشته از هيئت تحريرالشام حمايت مي‌کردند، عربستان سعودي اين کار را نمي‌کرد. موضع پيشگيرانه فعلي رياض از تجربه‌اش در خصوص يمن و عراق ناشي مي‌شود.

در جريان جنگ داخلي يمن، ايران از حوثي‌ها حمايت کرد، اما سعودي‌ها محتاط بودند و ترجيح دادند تا زماني که يمن تحت نفوذ تهران قرار نگرفته، با حمايت ايران مقابله نکنند. اين رويکرد در نهايت رياض را مجبور به مداخله مداوم و پرهزينه کرد. اين الگو در عراق نيز تکرار شد. عربستان سعودي در اين کشور، در پر کردن جاي خالي ناشي از خروج نيرو‌هاي آمريکايي در سال 2011 مردد بود.

اين امر به ايران اجازه داد تا سرمايه‌گذاري و عادي‌سازي روابط عربستان با دولت جديد عراق را کُند کند. نفوذ تهران در عراق توسعه يافت و به اين کشور کمک کرد تا ائتلافي از شبه‌نظاميان در عراق ايجاد کند. با توجه به اين اشتباهات محتاطانه که بر تصميم‌گيرندگان تأثير مي‌گذارد، رياض در حال تغيير استراتژي منطقه‌اي خود است و رويکردي پيشگيرانه و ريسک‌پذير براي سرمايه‌گذاري در سوريه در پيش مي‌گيرد.

عربستان قصد دارد با در نظر داشتن احتمال ظهور مجدد ايران، تجارت کاپتاگون در سوريه را محدود کند. همزمان با اينکه تحريم‌هاي جهاني حکومت اسد را فلج کرد، دولت سوريه به بازار‌هاي غيرقانوني روي آورد که بزرگترين آنها توليد و قاچاق کاپتاگون بود. عربستان سعودي به سرعت به بازار بزرگي براي کاپتاگون تبديل شد و با بحران رو به رشد مواد مخدر روبه‌رو است. در حالي که توليد کاپتاگون از سوريه خارج شده است، رياض مي‌خواهد خطر ظهور مجدد آن را کاهش دهد.

ابتکارات رياض

با توجه به اينکه دولت سوريه از دريافت کمک‌هاي مالي از خودداري مي‌کند، سرمايه‌گذاري‌هاي استراتژيک عربستان سعودي با هدف تقويت استقلال سوريه از اين جريان‌هاي درآمدي و در عين حال افزايش نفوذ رياض انجام مي‌شود. براي جبران محدوديت‌هاي بودجه دولت سوريه، عربستان سعودي و قطر متعهد شده‌اند که حقوق کارمندان دولت را پرداخت کنند و بدهي 15/5 ميليون دلاري اين کشور به بانک جهاني را تسويه کنند. رياض همچنين معاملات و يادداشت‌هاي تفاهمي براي سرمايه‌گذاري بخش خصوصي، از جمله در بخش‌هاي انرژي و ساخت و ساز، منعقد کرده است. در ماه ژوئيه، خالدبن عبدالعزيز الفالح، وزير سرمايه‌گذاري عربستان سعودي، از انعقاد 6/4 ميليارد دلار قرارداد در حوزه املاک و مستغلات، زيرساخت‌ها و مخابرات خبر داد. با اين معاملات، او از ايجاد يک شوراي تجاري سعودي-سوريه خبر داد. همه اينها در جهت احياي اقتصاد سوريه و در عين حال اعطاي نفوذ قابل توجه به رياض عمل خواهند کرد.

چرا سوريه خواهان سرمايه‌گذاري خارجي است

هزينه بازسازي پس از جنگ سوريه بين 250 تا 400 ميليارد دلار تخمين زده شده است، هزينه‌اي که سوريه به تنهايي نمي‌تواند از عهده آن برآيد. اين امر، احياي اقتصادي را به اولويت اصلي رهبري جديد سوريه تبديل مي‌کند که بايد درآمد ايجاد کند و کشور را براي حفظ حمايت مردمي بازسازي کند. در ميان سرمايه‌گذاري‌هاي رياض، سهم قابل توجهي در بخش‌هاي سيمان و بتن سوريه وجود دارد که نقش حياتي در تلاش‌هاي بازسازي ايفا خواهد کرد. در حالي که بخش عمده‌اي از سوريه ويرانه‌هاي جنگ داخلي است، تقاضاي عمومي براي بازسازي به دليل هزينه‌هاي بالا همچنان پايين است. احياي صنعت سيمان و بتن سوريه باعث ايجاد شغل، افزايش درآمد دولت و کاهش هزينه کلي بازسازي خواهد شد.

پيش از جنگ داخلي، اقتصاد سوريه با توليد نفت و گاز طبيعي سرپا نگه داشته مي‌شد. با متوقف شدن توليد در پي درگيري‌ها، حکومت اسد به عنوان يک دولت رانتي و وابسته به مواد مخدر غيرقانوني شروع به فعاليت کرد. اين امر اقتصاد سوريه را فلج کرد و به سقوط اسد کمک کرد. درآمد نفت و گاز در طول جنگ داخلي کاهش يافت و بيشتر ميادين سوريه در شمال شرقي در مناطقي که تحت کنترل نيرو‌هاي دموکراتيک سوريه هستند، واقع شده‌اند. در حالي که دولت الشرع براي اين منابع رقابت مي‌کند، محدوديت‌هاي آنها را درک مي‌کند و جذابيت جايگزيني را که سرمايه‌گذاري‌هاي رياض مي‌تواند ايجاد کند، افزايش مي‌دهد.

آينده چگونه خواهد بود؟

اقدام نظامي اسرائيل در سوريه، احتمالاً مانع سرمايه‌گذاري مداوم عربستان سعودي نخواهد شد. حتي بدون مداخله اسرائيل، بخش عمده‌اي از سوريه در خارج از دمشق درگير بي‌ثباتي است. درحالي‌که اين بي‌ثباتي ريسک سرمايه‌گذاري را افزايش مي‌دهد، عربستان سعودي براي تجديدنظر در استراتژي سوريه خود به هرج و مرج قابل توجهي نياز دارد. درحالي‌که تحمل عربستان سعودي براي ريسک در سوريه بالا است، عوامل داخلي و خارجي مي‌توانند بر آن غلبه کنند. احتمالاتي شامل درگيري‌هاي داخلي بين هيئت تحريرالشام و نيرو‌هاي دموکراتيک سوريه، ظهور مجدد داعش، فروپاشي ائتلاف حاکم در سوريه يا حمله همه‌جانبه اسرائيل به سوريه مي‌تواند برنامه عربستان را به هم بريزد. اين رويداد‌ها با درجات مختلفي از احتمال، امکان‌پذير هستند.

با اين حال، هرچه عربستان سعودي و ساير بازيگران منطقه‌اي سرمايه‌گذاري بيشتري انجام دهند، دولت مرکزي سوريه بيشتر تقويت مي‌شود و احتمال وقوع اين رويداد‌ها کاهش مي‌يابد. عطش سوريه براي سرمايه‌گذاري، معامله افزايش نفوذ عربستان سعودي را براي رهبران آن خوشايندتر مي‌کند. علاوه بر اين، اهداف دمشق در مورد مبارزه با توليد کاپتاگون و محدود کردن بازگشت نفوذ ايران با الزامات رياض همسو است. احتمال کمي وجود دارد که دولت جديد سوريه سرمايه‌گذاري را محدود کند.

از آنجايي که ساير قدرت‌هاي منطقه‌اي نيز براي نفوذ در دمشق رقابت مي‌کنند، تحمل ريسک رياض مي‌تواند به نقطه اوج جديدي برسد. همانطور که قطر و ترکيه تاريخ حمايت‌شان را به احمد الشرع يادآوري مي‌کنند و اقدامات خود را انجام مي‌دهند، رياض مجبور خواهد شد سرمايه‌گذاري‌هاي خود را افزايش دهد. اين ترکيب الزامات، پتانسيل و رقابت منجر به افزايش قابل توجه سرمايه‌گذاري عربستان سعودي در آينده خواهد شد.