خطر پنهان گسل‌ها در شهرهاي ايران

به گزارش ايسنا؛ دکتر سيد مجتبي موسوي در وبينار «حريم گسل‌ها و برنامه‌هاي توسعه شهري» با بيان اينکه بحث‌هاي مرتبط با حريم گسل‌ها در کشور طي چهار تا پنج سال اخير به صورت جدي مطرح شده است، گفت: اين موضوع در محافل علمي، نشست‌ها و سمينار‌ها مورد بحث قرار گرفته و تلاش شده است تا با ارائه شفاف مسائل فني، مديريت ريسک گسل‌ها بهتر بررسي شود.

وي با اشاره به تأثير مديريت سياسي بر بحث‌هاي فني افزود: در برخي موارد، به دليل تضاد منافع يا پروژه‌هاي خاص، چينش سخنرانان در نشست‌ها به گونه‌اي انجام شده است که مشکلات پروژه خاصي ايجاد نشود و اين موضوع گاهي باعث محدوديت در ارائه مسائل فني شده است.

موسوي با يادآوري نخستين جلسات مطرح‌شده در کلاب‌هاوس در 15 دي 1400، اظهار کرد: در آن جلسه به رويه موجود کشور در مواجهه با خطر گسترش سطح گسل‌ها اشاره کردم و چشم‌انداز آينده و مشکلات احتمالي براي کشور مورد بحث قرار گرفت.

وي ادامه داد: در سال 1401، دستورالعمل ساخت و ساز منتشرشده در پاييز 99 مورد نقد و بررسي قرار گرفت و در سال 1402 نيز در نشستي که توسط مرکز مطالعات مديريت برنامه‌ريزي شهر تهران برگزار شد، رهنمود‌هايي در زمينه قوانين و مقررات حاکم بر ساخت و ساز ارائه شد تا اشکالات موجود شناسايي شود.

استاديار پژوهشکده ژئوتکنيک پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي با بيان اينکه در سال‌هاي اخير نيز مباحث مرتبط با احداث ساختمان‌هاي بلندمرتبه در محدوده‌هاي نزديک به گسل‌ها مطرح شده است، گفت: نشست‌هاي متعددي با حضور مهندسان مشاور و کارشناسان زلزله برگزار شد تا مسائل به صورت فني و شفاف بررسي شود، از جمله نشست برگزارشده در هتل ولنجک.

وي تأکيد کرد: در ابتدا بايد دو مفهوم متفاوت را از يکديگر تميز دهيم؛ نخست خطر گسيل سطحي و دوم اثرات حوزه نزديک يا «بيرفيلد» و پاسخ‌هاي ناشي از نزديک بودن سازه به کوثر گسل‌ها. در اين سخنراني، تمرکز ما بر خطر گسيل سطحي است و تفاوت آن با ساير اثرات زمين‌لرزه بايد مورد توجه قرار گيرد.

موسوي با بيان اهميت شفاف‌سازي مسائل فني گفت: هدف ما ارائه ديدگاهي فني و علمي درباره خطر گسل سطحي است تا در برنامه‌ريزي شهري و طراحي سازه‌ها، تصميم‌گيري‌هاي دقيق‌تر و ايمن‌تري انجام شود.

استاديار پژوهشکده ژئوتکنيک پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي با بيان جزئيات خطر ناشي از جابجايي تفاضلي دو سوي گسل گفت: اگر اين جابجايي به سطح زمين برسد و به خاک و سازه‌هاي روي آن منتقل شود، اثر قابل توجهي بر عملکرد سازه‌ها خواهد داشت.

موسوي با اشاره به تصاوير ارائه شده در اين زمينه يادآور شد: در اين تصاوير، جابجايي قائم تا دو متر و افقي حدود يک و نيم متر مشاهده مي‌شود که تفاوت قابل توجهي با طراحي‌هاي معمول مهندسي پي و سازه دارد و نشان مي‌دهد خطر گسل سطحي مي‌تواند به شکل ويژه‌اي سازه‌ها را تحت تأثير قرار دهد.

وي خاطر نشان کرد: نقطه عطف توجه جهاني به خطر گسل سطحي در سال 2019 ميلادي رخ داد، زماني که دو زلزله بزرگ در ترکيه و تايوان اتفاق افتاد و گستره زيادي از گسل‌ها مشاهده شد. برخي سازه‌ها، حتي با طراحي مناسب، دچار چرخش و جابجايي شدند، اما آسيب جدي به ساختمان وارد نشد. اين موضوع اهميت بررسي دقيق خطر گسل سطحي را نشان مي‌دهد.

موسوي با اشاره به آيين‌نامه 2800 در ايران گفت: از ابتداي دهه 80 شمسي، اين آيين‌نامه به صراحت بيان مي‌کرد که احداث ساختمان بر روي يا مجاور گسل‌هاي فعال که احتمال ايجاد شکستگي سطحي در هنگام زلزله دارند، بايد اجتناب شود و در صورت لزوم، ضوابط فني ويژه براي اين سازه‌ها لحاظ شود.

وي تاکيد کرد: با توجه به اينکه بسياري از کلان‌شهر‌هاي ايران بر روي يا در مجاورت گسل‌هاي فعال احداث شده‌اند، توجه به اين موضوع حياتي است. اهميت موضوع از همان دوره دکتراي من در پژوهشگاه مطرح شد و برنامه‌هاي پژوهشي متعددي براي مدل‌سازي گسترش سطحي و بررسي تأثير آن بر سازه‌ها تعريف شد.

موسوي ادامه داد: در 15 سال اخير، همراه با دانشجويان کارشناسي ارشد و دکتري، اثر گسل سطحي بر تونل‌ها، لوله‌ها و سازه‌هاي مختلف بررسي شده است. نتايج اين پژوهش‌ها در کنفرانس‌هاي جهاني زلزله ارائه شده و ايران به عنوان يکي از مراجع علمي معتبر در زمينه گسترش سطحي شناخته شده است.

وي با توضيح نحوه انتشار گسل‌ها در خاک افزود: مطالعات ما نشان داده است که هر چه به هسته گسل نزديک مي‌شويم، شدت گسترش کاهش مي‌يابد. اين نتايج در طراحي مهندسي و ارزيابي خطر گسل سطحي بسيار حائز اهميت است و بايد در محدورد توجهوده چند ده متر از سطح زمين به دقت مورد توجه قرار گيرد.

اين استاديار پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي تأکيد کرد: يکي از سؤالات مهم اين است که چرا برخي سازه‌ها بر روي گسل‌هاي فعال آسيب نديده‌اند. پاسخ به اين سؤال بستگي به مقدار جابجايي، فاصله از هسته گسل و طراحي سازه دارد. از همان زمان، هدف ما بررسي و مدل‌سازي دقيق خطر گسترش سطحي براي ارزيابي و کاهش ريسک سازه‌ها بوده است.