تهديدهاي پيش‌روي ارمنستان در توافقي که به نام «صلح» امضا شد

نخست‌وزير ارمنستان نيکول پاشينيان و رئيس‌جمهور جمهوري آذربايجان الهام علي‌اف هشتم اوت (جمعه 17 مرداد) در کاخ سفيد با امضاي سندي، قصد خود را براي دستيابي به صلح اعلام کردند اما بسياري از جزئيات اين توافق‌نامه هنوز نامشخص يا اصلاً ناموجود است که مايکل روبين، مدير تحليل سياست در انجمن خاورميانه و عضو ارشد موسسه امريکن انترپرايز، مراسم ترامپ را به افتتاحيه روبان‌بري براي ساختماني که هنوز در حال ساخت است، تشبيه کرده است.

طبق اين تحليل که در رسانه Armenian Mirror-Spectator منتشر شده، هر يک از اين سه نفر با انگيزه‌اي متفاوت در نشست کاخ سفيد حاضر شدند: ترامپ آشکارا مشتاق دريافت جايزه صلح نوبل است. پاشينيان فقط نمي‌خواهد صلح برقرار شود، بلکه مي‌خواهد توافق قبل از انتخابات نهايي شود. زيرا مي‌ترسد که مجبور شود درباره امتيازهايي که داده علني توضيح بدهد و فکر مي‌کند اگر توافق (يا دست‌کم وعده آن) قبل از انتخابات آماده باشد، ديگر نيازي به بحث و جدل درباره آن نخواهد بود.

آيا جمهوري آذربايجان در مسئله صلح صادق است؟

به باور اين تحليلگر، «ديدگاه‌هاي علي‌اف اما متفاوت است. او به دنبال صلح نيست، بلکه روندي را مي‌خواهد که بتواند از آن از نظر سياسي و مالي بهره‌برداري کند و در عين حال اهداف ايدئولوژيکي خود براي نابودي ارمنستان را پيش ببرد. اظهارات آن‌ها نشان نمي‌دهد که واقعا خواهان صلح باشند و انکار حق تاريخي ارمنستان هم نشان نمي‌دهد که آن‌ها قصد حل‌وفصل يا پايان دادن به اين درگيري را داشته باشند».

طبق اين تحليل، سياست داخلي هم موثر است. پاشينيان ممکن است فردي حساس باشد و محبوبيتش کاهش يافته، اما بحث‌هاي سياسي در ارمنستان پس از سال 2018 گسترده و فعال است و او و مخالفانش درباره مسائل داخلي به طور مستقيم بحث مي‌کنند.

فساد هم گرچه هنوز مشکل ارمنستان است، اما به طور کامل دولت را تسخير نکرده و در حالي که وضعيت ارمنستان بهتر شده، در جمهوري آذربايجان تحت حکومت علي‌اف، فساد بسيار زياد است و اين کشور جزو فاسدترين‌هاي جهان به شمار مي‌رود ووضعيتش در حال بدتر شدن است و ممکن است سال آينده در رتبه‌بندي به سطح کشورهاي خيلي فقيري مثل هائيتي و ميانمار برسد. علي‌اف و خانواده‌اش ميلياردرند، اما بيشتر مردم اين کشور در فقر زندگي مي‌کنند.

بر اساس اين گزارش، همين باعث ايجاد وضعيت خطرناکي مي‌شود و علي‌اف براي حفظ قدرت و جلوگيري از سوال درباره توانايي و مشروعيتش، نياز دارد مردمش را با وجود يک دشمن خارجي مشغول کند. سال‌ها کنترل ارمنستان بر منطقه کوهستاني قره‌باغ اين نقش را بازي مي‌کرد اما حالا که اين منطقه را پس گرفته و جمعيت ارمني آن اخراج شده، بايد دشمن جديدي پيدا کند يا با سقوط روبرو شود.

اين دشمن همچنان ارمنستان است، از اين رو لفاظي‌هاي علي‌اف افزايش يافته و به همين دليل امضاي توافق ناقص خطرناک است. پاشينيان ديپلماسي را راهي براي حل اختلاف مي‌داند، اما علي‌اف آن را ابزاري براي جنگ نامتقارن مي‌بيند تا با اين روند، خودش را مصون و موقعيتش را مستحکم‌تر کند. ايدئولوژي برتري‌طلبانه‌اش هم به اين راحتي کنار گذاشته نمي‌شود.

آيا توافق صلح پايدار خواهد ماند؟

مايکل روبين معتقد است که ارمنستان روند صلح را تاکنون در ابهام و پنهان‌کاري نگه داشته است. در حالي که اگر باور دارد که توافقش بهترين، واقع‌بينانه‌ترين، عادلانه‌ترين و پايدارترين نتيجه است، نبايد از دفاع از آن هراس داشته باشد.

اين تحليلگر هشدار مي‌دهد که اين خطر در ميان کساني که در قدرت هستند وجود دارد که چشم‌بسته خوشبين‌ترين سناريو را بپذيرند و منتقداني را که درباره احتمال رسيدن به بهترين نتايج شک و سوالات معقول مطرح مي‌کنند، سرکوب کنند.

طبق اين گزارش، «واقعيت اين است که صرف‌نظر از اظهارات پرطمطراق و مراسم امضا، جمهوري آذربايجان هنوز در پي نابودي ارمنستان است و اين توافق شتاب‌زده ممکن است در واقع اهداف علي‌اف را به تحقق نزديک‌تر کند و در عين حال، لغو اجراي بخش 907 قانون توسط ترامپ احتمالاً راه باکو را براي خريد گسترده تسليحات از آمريکا باز مي‌کند؛ تسليحاتي که به نظر مي‌رسد هدف اصلي‌شان کشتار ارمني‌ها باشد».

در حالي که راهي که «مسير ترامپ براي صلح و شکوفايي بين‌المللي» (TRIPP) نام‌گذاري شده از داخل ارمنستان عبور خواهد کرد، مسير دقيق آن هنوز نامشخص است.

از نظر اقتصادي، اين مسير بايد از منطقه يراسخ عبور کند، اما جمهوري آذربايجان خواستار مسيري جنوبي‌تر از طريق سيونيک است که ممکن است ارمنستان را از مرز ايران نزديک مغري جدا کند.

جمهوري آذربايجان همچنان آرزومند سيونيک است و روز به روز به آن نفوذ مي‌کند و از طرح‌هاي کريدور براي پيشبرد اهداف خود استفاده مي‌کند. دوام و بقاي مسير ترامپ هم مورد ترديد است و احتمال کمي وجود دارد که اين طرح پس از دوره او ادامه پيدا کند. اين مسئله مسبوق به سابقه است و علي‌اف در حالي که موافقت کرد آتش‌بس نوامبر 2020 را رعايت کند، پس از آن با اعمال محاصره و تهاجم مجدد، آن را نقض کرد.

آيا جمهوري آذربايجان سيونيک را تصرف خواهد کرد؟

بر اساس اين تحليل، وقتي ترامپ از قدرت کنار برود يا فوت کند، ممکن است علي‌اف حساب کند که مي‌تواند مانند قره‌باغ کوهستاني، سيونيک را هم به زور تصرف کند؛ به‌خصوص که جمعيت جمهوري آذربايجان بيش از سه برابر ارمنستان است. اين يعني در حالي که پاشينيان روي صلح ريسک مي‌کند، ارمني‌ها بايد خود را براي بدترين حالت آماده کنند؛ زيرا جمهوري آذربايجان به خوبي تمرين کرده که با طرح بهانه‌هاي ساختگي، حملات و اشغال را توجيه کند.

در چنين وضعيتي، تدبير حکم مي‌کند که آمادگي وجود داشته باشد، اما تجهيزات نظامي به تنهايي کافي نيست.

پيش از سال 2020، ارمنستاني‌ها به خصوص براي جنگ پهپادي آذربايجان و روش‌هاي جديد جنگيدن آمادگي نداشتند و بسياري از سياستمداران ارمني انکار مي‌کردند که جمهوري آذربايجان جنگي را آغاز خواهد کرد، به‌ويژه در شرايطي که فرآيند مينسک در جريان بود. امروز، پاشينيان، علي‌اف و ترامپ ممکن است توافق جديدي را جشن بگيرند، اما ارمني‌ها بايد بپرسند که آيا تاريخ تکرار خواهد شد؟