بازي بزرگ نفت بدون ايران؛ عربستان، آمريکا و روسيه بازار آسيا را تقسيم مي‌کنند

به گزارش تابناک، تصميم اخير اوپک+ در 30 نوامبر 2025 براي تثبيت توليد در سه‌ماهه نخست 2026، اقدامي در برابر مازاد عرضه جهاني تلقي مي‌شود؛ اما در پس اين اقدام، رقابتي سيستماتيک و ساختاري شکل گرفته که تعيين‌کننده آينده قيمت و مسير تجارت نفت خواهد بود.

برآوردهاي آژانس بين‌المللي انرژي (IEA) در گزارش نوامبر 2025نشان مي‌دهد اگر روند فعلي عرضه ادامه يابد، در سال 2026مازاد عرضه‌اي تا 4 ميليون بشکه در روز محتمل است؛ شرايطي که قدرت چانه‌زني را از توليدکنندگان گرفته و به خريداران آسيايي منتقل مي‌کند. عرضه جهاني نفت در 2025 به 106 ميليون بشکه در روز رسيده، که رشد 3 ميليون بشکه در روز نسبت به سال قبل را منعکس مي‌نمايد.

ايالات متحده؛ نفت شيل، صادرات و ديپلماسي انرژي

ايالات متحده با جهش توليد نفت شيل در سال جاري، نقش خود را به‌عنوان صدر فهرست توليدکنندگان نفت تثبيت کرده است. در اکتبر 2025، توليد نفت خام اين کشور به حدود 13.63 ميليون بشکه در روز رسيده و صادرات نفت خام به آسيا در سپتامبر به 4.2 ميليون بشکه در روز بالغ شد که بالاترين سطح طي يک و نيم سال گذشته است.

نفت سبک آمريکايي به دليل هزينه پالايش پايين و سازگاري با پالايشگاه‌هاي آسيايي، جذابيت اقتصادي بالايي دارد. در کنار اين فرصت اقتصادي، واشنگتن با استفاده از تحريم نفتي عليه رقباي سنتي مانند روسيه، تلاش مي‌کند «ديپلماسي انرژي» را ابزار تأثيرگذاري منطقه‌اي قرار دهد؛ هرچند موانعي مانند هزينه حمل بالا، نوسان نرخ ارز و طولاني بودن زنجيره انتقال، محدوديت‌هايي پايدار براي اين استراتژي هستند.

عربستان سعودي و تلاش براي حفظ سهم

عربستان سعودي با سياست «تنظيم انعطاف‌پذير عرضه» سعي دارد هم از سقوط قيمت جلوگيري کند و هم جايگاه خود در بازار حياتي آسيا را مستحکم نگاه دارد. توليد نفت سعودي در نوامبر 2025 در حدود 10 ميليون بشکه در روز باقي ماند و رياض قيمت نفت سبک خود، مخصوصاً براي مشتريان آسيايي را کاهش داد تا رقابت‌پذيري حفظ شود.

قراردادهاي بلندمدت با پالايشگاه‌هاي چين و هند نيز بخش مهمي از راهبرد عربستان هستند. اما وابستگي بودجه کشور به نفت و نياز به قيمت بالاتر از 80 دلار براي حفظ طرح‌هاي داخلي، در شرايط پيش‌بيني شده مازاد عرضه جهاني تهديدي جدي محسوب مي‌شود. عربستان اکنون در ميان محافظت از سهم بازار و نياز به قيمت قابل قبول به ويژه با توقف افزايش‌هاي داوطلبانه توليد در سه‌ماهه 2026، تعادلي دشوار را تجربه مي‌کند.

روسيه؛ تخفيف براي بقا در سايه تحريم‌ها

روسيه که همواره بخش مهمي از صادرات نفت جهاني را در اختيار داشته، پس از تحريم‌هاي شديد عليه شرکت‌ها و خطوط نفتي‌اش، بازار آسيا را خط رستگاري مي‌بيند. با وجود توليد پايدار در حدود 9.3 ميليون بشکه در روز در نوامبر 2025، تحريم‌هاي جديد ايالات متحده عليه شرکت‌هايي مانند روس‌نفت و لوک‌اويل از 21 نوامبر 2025 صادرات را به‌طور موقت مختل کرد و واردات هند را به پايين‌ترين سطح سه‌سال اخير رساند.

راهبرد مسکو بر ارائه تخفيف‌هاي چشمگير، گاه تا 15 دلار زير قيمت بازار و انعطاف لجستيکي استوار است. اما گزارش‌هاي تازه نشان مي‌دهند که مقادير انباشت نفت «روي آب» در ماه‌هاي اخير به شدت افزايش يافته، بيش از 190 ميليون بشکه در دو ماه اخير سيگنالي هشداردهنده از کاهش تقاضا يا دشواري در ترانزيت بين‌المللي است. اين وضعيت روسيه را به آسيب‌پذيرترين عضو اين مثلث تبديل کرده است؛ ، به ويژه با کاهش 35 درصدي درآمدهاي نفت و گاز در نوامبر نسبت به سال قبل،جايي که هر افت قيمت جهاني مي‌تواند بحران بودجه‌اي و صادراتي تازه‌اي رقم بزند.

آسياي مصرف‌کننده؛ سبد تأمين؛ استراتژي مقابله با نوسان

چين، هند و ديگر کشورهاي آسيايي اکنون در موقعيت تصميم‌گيرنده قرار دارند. آن‌ها با مقايسه نفت آمريکا، نفت عربستان و نفت روسيه در حال چيدن «سبد تأمين» هستند. اين چرخش قدرت از صادرکننده به خريدار که با شرايط مازاد عرضه جهاني هم‌زمان است، کليد کاهش هزينه تأمين انرژي و افزايش امنيت عرضه است. تا وقتي مازاد عرضه جهاني حاکم باشد، چانه‌زني در دست آسياست و افزايش ظرفيت صادراتي از کانادا و برزيل عرصه را متراکم‌تر مي‌کند.

ايران و خطر حذف؛ ضرورت بازتعريف استراتژي

در چنين فضايي، ايران تقريباً از دور رقابت خارج شده است. صادرات رسمي ايران به‌دليل تحريم‌ها، محدود است و محموله‌هاي فعلي عمدتاً از مسيرهاي غيررسمي و با تخفيف عرضه مي‌شوند؛ وضعيتي که نه فقط درآمد نفتي کشور را کاهش مي‌دهد، بلکه ريسک بلندمدت براي بازگشت رسمي به بازارهاي بين‌المللي را افزايش مي‌دهد.

صادرات ايران نزديک به 2.2 ميليون بشکه در روز باقي ماند، اما تحريم‌هاي اخير ايالات متحده عليه بيش از 170 کشتي و شبکه‌هاي فروش نفت، ورود رسمي تهران به بازار را ضعيف‌ترکرده است.

در جهاني که عرضه زياد است و تنوع تأمين و چانه‌زني‌هاي قيمتي تعيين‌کننده‌اند، فقط ذخيره و ظرفيت کافي نيست. ايران يا بايد هوشمندانه بازي کند، يا پذيراي نتيجه حذف خود باشد.

*  پارسا ملکي