انرژي خورشيدي، يک راهکار امن براي جبران ناترازي برق کشور

از اواخر دهه 80 و با تشکيل سازمان انرژي‌هاي تجديدپذير (ساتبا) در سال 1394، بحث استفاده از انرژي‌هاي خورشيدي وارد فاز جديدي شده است و طي اين سال‌ها شاهد راه‌اندازي ده‌ها نيروگاه در مناطق مختلف بوده‌ايم؛ با اين حال سهم انرژي خورشيدي همچنان کمتر از5/1 درصد از سبد برق کشور است. مشکل خاموشي‌هاي مکرر برق در سال‌هاي اخير، بار ديگر توجه دولت و کارشناسان را به ضرورت عبور سريع‌تر از وابستگي به سوخت‌هاي فسيلي و حرکت به سمت بهره‌برداري وسيع از انرژي خورشيدي جلب کرده است. تسريع در سرمايه‌گذاري و اجراي پروژه‌هاي ملي خورشيدي، امروز يک راهبرد حياتي براي آينده کشور به شمار مي‌رود.

قصه‌ي تکراري ناترازي برق

يکي از مشکلات اصلي در کشور، بحث ناترازي انرژي و بخصوص ناترازي برق است. از سال 1392، به تدريج فاصله ميان تقاضاي برق در زمان اوج و توان تأمين‌شده در زمان اوج بيشتر شد. اين فاصله به مرور افزايش يافت تا جايي که در سال 1402 به 12 هزار مگاوات و سال گذشته به بيش از 16 هزار مگاوات ناترازي برق رسيديم. اين ميزان ناترازي معادل توليد برق به اندازه‌ي 16 نيروگاه اتمي بوشهر است. وابستگي شديد صنعت برق به گاز باعث شده است که همزمان با مشکل ناترازي گاز، ناترازي برق هم رقم بخورد و موضوع را پيچيده‌تر کند؛ يعني اگر بر فرض هم نيروگاه جديد ساخته شود، وقتي خوراک اين نيروگاه تأمين نشود (کمبود گاز) در نتيجه امکان افزايش توليد فراهم نيست. از سوي ديگر مصرف بي رويه و غير بهره ور انرژي باعث شده است که توليد کفاف مصرف را ندهد،. مقصر مصرف بي‌رويه هم صرفاً مردم نيست بلکه سياست گذاراني هستند که مردم را به سمت مصرف بهينه سوق نداده‌اند. در همين راستا يکي از راهکارهاي اصلي براي رفع اين ناترازي روي آوردن به استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير و پاک بخصوص انرژي خورشيد است.

سهم تجديدپذيرها در سبد انرژي کشور کم است

حدود 85 درصد توليد برق ما از طريق سوخت‌هاي فسيلي است؛ ولي تنها حدود يک درصد تأمين برق کشور از طريق منابع تجديد پذير تأمين مي‌شود که در مقايسه با کشورهايي نظير ترکيه (بالاي 60 درصد از توليد برق ترکيه از انرژي تجديدپذير است) و پاکستان از رقم بسيار کمي برخوردار است. اين در حالي است که در تعدادي از کشورهاي توسعه يافته اقتصادي با وجود ذخاير نفتي و گازي قابل توجه، سهم توليد برق آن‌ها از سوخت‌هاي فسيلي، کمتر از ايران است. با توجه به گزارش مرکز پژوهش‌هاي مجلس روند تغييرات سهم گاز طبيعي در توليد برق در ايران و جهان از سال 1364 تا سال 1401 در نمودار زير ارائه شده است. سهم گاز طبيعي از توليد برق در ايران از 35 درصد سال 1364 به حدود 86 درصد در سال 1401 رسيده، اين در حالي است که ميانگين اين شاخص در دنيا از 14 درصد به 23 درصد رسيده است. در حال حاضر، جايگاه گاز در توليد برق کشور اول و در جهان دوم است.

صفحات خورشيدي، به صرفه ترين و ايمن‌ترين راه موجود

اکنون تقاضا براي انرژي خورشيدي حتي سريع‌تر از سرمايه‌گذاري در حوزه انرژي سبز، در حال رشد است. هزينه‌هاي بهره برداري از انرژي خورشيدي طي دو دهه اخير به طور چشمگيري کاهش يافته و تحقيقات در مورد کارايي صفحات خورشيدي گسترش يافته است. بنابراين تصور اينکه انرژي خورشيدي، منبع اول تأمين انرژي در صد سال آينده خواهد بود، امري محال نيست. سادگي، طول عمر، هزينه کم و کارايي انرژي خورشيدي در حال حاضر آن را به يک انتخاب آسان تبديل کرده است. اکثر صفحات خورشيدي مدرن داراي 25 سال ضمانت هستند، در حالي که نفت و گاز فروخته شده در يک سال، طي يک يا دو ماه استفاده شده و سپس براي هميشه از بين مي‌رود. از طرف ديگر در کشورهايي مانند ايران که در طول تابستان با تقاضاي بالاي برق و به دنبال آن ناترازي و قطعي برق روبرو هستند، استفاده از صفحات خورشيدي مي‌تواند اتکا به انرژي برق را کاهش دهد. اين در حاليست که بيشتر مناطق در ايران آفتابي و مستعد بهره‌برداري از انرژي خورشيدي هستند.

تعداد روزهاي آفتابي ايران 300 روز يعني بيش از دو سوم سال گزارش شده است. براين اساس، ميزان متوسط تابش خورشيد 4.5 تا 5.5 کيلو وات ساعت بر متر مربع در روز است که اين مساله نشان مي‌دهد ايران يکي از کشورهاي با ظرفيت بالا در زمينه انرژي خورشيدي است. براساس مطالعات انجام شده ايران مي‌تواند در مساحتي بيش از 2000 کيلومتر مربع، امکان نصب نيروگاه حرارتي خورشيدي به اندازه‌ي بيش از 60 هزار مگاوات را داشته باشد.

تسهيل صدور مجوزهاي احداث نيروگاه‌هاي خورشيدي کوچک پشت بامي؛ گام ضروري براي رفع ناترازي انرژي کشور

در شرايطي که نياز به توسعه انرژي‌هاي خورشيدي در ايران بيش از پيش احساس مي‌شود، تسهيل صدور مجوز احداث نيروگاه‌هاي خورشيدي در قالب‌هاي پراکنده سقفي (پشت بامي)، مزارع پراکنده و متمرکز با ظرفيت‌هاي بالاتر به عنوان يک ضرورت کليدي مطرح است. دولت مي‌تواند با کاهش ديوان‌سالاري (بروکراسي)، حمايت از سرمايه‌گذاران و تضمين خريد برق اين نيروگاه‌ها، زمينه حضور فعال‌تر بخش مردم و بخش خصوصي را فراهم کند. همچنين ايجاد شرايط مناسب براي خريد و فروش برق خورشيدي در بازار بورس انرژي مي‌تواند به توسعه سريع‌تر اين صنعت شتاب ببخشد. حرکت جدي در اين مسير، آينده پايدارتري براي تأمين برق کشور رقم خواهد زد.