«حاشيه نشيني» ابرچالش تبريز

متأسفانه افرادي که از روستاها و يا شهرهاي کوچک‌تر مهاجرت مي‌کنند و يا به دليل وضعيت نامناسب اقتصادي به ويژه مساله گراني مسکن نمي‌توانند در مراکز شهرها سکونت داشته باشند، در شهرهاي اقماري يا شهرک‌هايي که فاصله اندکي با شهرها دارند، سکني مي‌گزينند و عموماً دست به تصرف غيرقانوني در اراضي ملي مي‌زنند که اين خود مشکلات بسياري را براي جامعه شهري رقم مي‌زند.

آنچه بيش‌از پيش بايد مورد توجه قرار گيرد، اين است که پيدايش معضلي به نام حاشيه‌نشيني که در گذشته فقط در کلان شهرها ديده مي‌شد، امروزه به شهرهاي کوچک نيز سرايت کرده و آسيب‌هاي اجتماعي نظير فقر، بيکاري و اختلاف طبقاتي را به دنبال داشته است.

سکونت 85 درصد حاشيه نشينان آذربايجان شرقي در حاشيه شهر تبريز

آذربايجان شرقي حدود 4 ميليون نفر جمعيت دارد که حدود 600 هزار نفر از اين جمعيت در مناطق حاشيه و بافت ناکارآمد زندگي مي‌کنند. اين استان متأسفانه مدت‌هاست با معضل حاشيه‌نشيني دست و پنجه نرم مي‌کند؛ شکل گيري حاشيه نشيني در شهر تبريز نيز به سال‌هاي پيش برمي گردد.

نکته جالب توجه اينکه کلانشهر تبريز به تنهايي با حدود دو ميليون نفر جمعيت يعني نصف جمعيت استان، بيش از 500 هزار نفر يعني حدود 85 درصد حاشيه نشينان استان را در خود جاي داده است. وقوع زمين لرزه‌اي در حدود 6 ريشتر و يا بالاتر مي‌تواند جان نيم ميليون نفر را در تبريز به خطر اندازد.

به گفته استاندار آذربايجان شرقي در سطح شهر تبريز بيش از 500 هزار نفر حاشيه‌نشين و قريب به 100 هزار نفر نيز در چهار شهر ديگر استان سکونت دارند و 70 محله حاشيه نشين در استان وجود دارد که 18 محله در تبريز و مابقي در بقيه شهرستان‌ها است.

به گفته عابدين خرم اقدام اساسي براي اين محلات شروع شده؛ مهاجرت معکوس آنها به حوزه روستايي که اشتغال و کشاورزي استان بايد اقتصادي شود و مقاوم سازي مسکن آنها و مسکن جديدي که بايد ساخته شود، از اقدامات دولت است که 7000 مسکن در داخل استان ساخته مي‌شود همچنين خيابان کشي، احداث مرکز بهداشت و برطرف کردن نيازهاي متناسب با هر منطقه در حال ساخت است.

ساماندهي حاشيه نشيني و بافت فرسوده نيازمند بازآفريني شهري است

رئيس کميسيون شهرسازي شوراي شهر تبريز نيز در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: حاشيه نشيني ابرچالش شهري دنيا است و نه تنها در ايران و تبريز، بلکه در کل دنيا وجود دارد، اگر آمار و ارقام را مرور کنيم، متوجه مي‌شويم از 8 و نيم ميليارد جمعيت کره زمين يک ميليارد و 300 ميليون نفر حاشيه نشين، زاغه نشين و کپرنشين هستند و سکونگاه‌هاي غير رسمي با عناوين مختلف توصيف
شده‌اند.

فريدون بابايي اقدم ادامه داد: در تبريز شرايط توپوگرافي تعيين کننده بوده و اکثراً در دامنه کوه‌ها و تپه‌ها زندگي کرده و توپوگرافي در شکل گيري مناطق حاشيه نشين نقش مهمي دارد و اگر وضعيت زمين ساختي را نيز در نظر بگيريم، نگراني ما بدتر مي‌شود.

وي افزود: از 85 ميليون نفر جمعيت کشور، 24 ميليون نفر حاشيه نشين هستند و در خانه‌هاي غير استاندارد در حاشيه شهر و بافت‌هاي فرسوده سکونت دارند که در شهرهاي مختلف اين وضعيت متفاوت بوده و سهم حاشيه نشيني متفاوت است.

بابايي اقدم خاطرنشان کرد: از يک ميليون و 800 نفر جمعيت تبريز 25 الي 30 درصد حاشيه نشينان را تشکيل مي‌دهند که بالغ بر 500 هزار نفر است که به استثناي محلات محدود مانند پارک بزرگ و حيدرآباد که عامل توپوگرافي نقش نداشته، در بقيه چون ضلع جنوبي اتوبان پاسداران و ضلع شمالي کسايي تمامي شاخصه‌هاي حاشيه نشيني نقش دارد.

وي گفت: نگران کننده‌تر از آن ساخت و ساز غير مجاز است و حاشيه نشيني و بافت فرسوده نيازمند بازآفريني شهري هستند و اگر از آنها به عنوان ابر چالش شهري ياد مي‌کنيم بايد دغدغه بزرگ ما باشند.

همه نهادها براي رفع حاشيه نشيني بايد پاي کار باشند

وي خاطرنشان کرد: در طرح تفصيلي تبريز 49 هکتار منطقه پر خطر به عنوان فضاي سبز رنگ آميزي شده است؛ بنابراين بايد از زايش بافت مساله دار جلوگيري کرد و اجازه ندهيم جمعيت حاشيه نشيني افزايش يابد.

رئيس کميسيون شهرسازي و معماري شوراي شهر تبريز يادآور شد: بارها در کميسيون شهرسازي شوراي شهر اين موضوع را مطرح کرديم، اما صرفاً نبايد دستور جلسه شورا و شهرداري باشد و همه بايد پاي کار باشند چراکه در اين زمينه در تبريز ضعف بزرگي داريم.

آخرين وضعيت پروژه نجات تبريز

شهردار تبريز نيز از اتمام فاز اول پروژه مسيرگشايي 45 متري انقلاب (پروژه نجات) خبر داد و گفت: خروج اين منطقه بزرگ از بن بست، موجب توسعه فعاليت حمل و نقل عمومي در اين محدوده خواهد شد.

يعقوب هوشيار اظهار کرد: عمليات اجرايي اعم از تملک و تخريب در 800 متر اوليه اين پروژه به اتمام رسيده است.

وي طول اين پروژه را 1600 متر عنوان کرد و افزود: برنامه اول در اين پروژه اجراي دو باند تندرو و باندهاي کندرو براي دسترسي محلات به اين مسير است.

هوشيار با اشاره به اتمام عمليات خاکبرداري گفت: اعتبار اوليه پروژه 40 ميليارد تومان است که در سه فاز طراحي شده است. فاز اول آن توسط شهرداري منطقه 10 تبريز در حال اجراست و شهرداري منطقه 1 نيز اجراي دو فاز ديگر آن را بر عهده گرفته است.

شهردار تبريز خاطرنشان کرد: در راستاي ساماندهي مناطق حاشيه‌نشين و پايدارسازي اين مناطق، احيا بافت‌هاي قديمي و فرسوده شهري، کمک به روان سازي ترافيک، خروج محلات و معابر شهري از بن بست چندين ساله و رفع خطر از محلات پروژه 45 متري انقلاب در حال اجراست.

هوشيار يادآور شد: با توجه به اهميت پروژه‌هاي مسيرگشايي در کاهش محروميت محلات کم‌برخوردار، روند اجرايي تملک و آزادسازي املاک و واحدهاي واقع در مسير اين پروژه به طول 1600 متر و عرض 45 متر در حال انجام است که از مجموع 330 واحد مسکوني در اين مسير، 61 باب ملک مسکوني در فاز اول تملک و تخريب شده است.

پروژه 45 متري انقلاب که از آن به عنوان پروژه نجات تبريز هم ياد مي‌شود، در متراکم‌ترين منطقه کم برخوردار و حاشيه نشين تبريز اجرا مي‌شود و خيابان انقلاب را به اتوبان پاسداران متصل مي‌کند و در مسير خود، از کوثر شرقي و «طرلان دره‌سي» نيز عبور مي‌کند.

از جمله دلايل مهم گسترش مناطق حاشيه نشين مي‌توان به عدم نظارت کافي توسط ارگان‌هاي دولتي و جلوگيري از ساخت‌سازهاي غير مجاز اشاره کرد که در اين راستا متوليان و ارگان‌هاي ذيربط مي‌بايست اقداماتي جدي جهت برخورد با متخلفين لحاظ کنند، زيرا حل معضل حاشيه نشيني نيازمند عزم عمومي و همکاري و همراهي تمام نهادها و سازمان‌هاي مسؤول است و بدون وجود همکاري ميان نهادهاي مسئول نمي‌توان به نتيجه مطلوب دست يافت.

* محمدرضا علي اشرفي

منبع: خبرگزاري مهر